Wywłaszczenia pod budowę Tarczy Wschód

Udostępniony przez Ministerstwo Obrony Narodowej (MON) projekt Ustawy z dnia 8 października 2024 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji strategicznych inwestycji w zakresie potrzeb obronności państwa oraz ustanawiania stref ochronnych dla terenów zamkniętych oraz o zmianie ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych (dalej: projekt) znajduje się obecnie na etapie uzgodnień międzyresortowych i opiniowania. 

Przepisy zostały opracowane m.in. na potrzeby wykonawców projektu Tarcza Wschód. 10 czerwca 2024 r. Rada Ministrów podjęła uchwałę w sprawie ustanowienia „Narodowego Programu Odstraszania i Obrony – Tarcza Wschód”, przewidując na jego realizację 10 mld zł w latach 2024-2028. Program ten zakłada budowę umocnień i naturalnych przeszkód terenowych na odcinku około 800 km wzdłuż wschodniej i północnej granicy Polski. Tarcza Wschód ma objąć województwa pomorskie, warmińsko-mazurskie, podlaskie, lubelskie oraz podkarpackie. 

Aby zrealizować inwestycje wchodzące w skład projektu, konieczne będą przymusowe przejęcia prywatnych gruntów (wywłaszczenia). 

Nie wiadomo, w jak dużym zakresie mieszkańców wschodniej Polski dotkną wywłaszczenia i ilu z nich zostanie przymusowo wysiedlonych. Wykaz inwestycji kluczowych wraz z przypisanymi do nich inwestorami będzie niejawny (art. 15 ust. 1 projektu). Jednak, jak zapowiedziano na konferencji MON, fortyfikacje mogą sięgać nawet 50 km od granicy w głąb kraju.

Decyzję o zezwoleniu na realizację strategicznej inwestycji (ZRID) w zakresie potrzeb obronności państwa, na wniosek inwestora wyda właściwy miejscowo wojewoda, w terminie do 90 dni od dnia złożenia tego wniosku (art. 7 ust. 1 projektu). 

Wojewoda doręczy decyzję wnioskodawcy oraz zawiadomi pozostałe strony o jej wydaniu, w drodze obwieszczenia, w (art. 9 ust. 3 projektu): 

• urzędzie wojewódzkim,
• urzędach gmin właściwych ze względu na realizację inwestycji,
• urzędowych publikatorach teleinformatycznych – Biuletynie Informacji Publicznej tych urzędów. 

Właścicielom i użytkownikom wieczystym nieruchomości objętych decyzją zawiadomienie o jej wydaniu zostanie wysłane na adres z ewidencji gruntów i budynków.

Istotne dla osób dotkniętych decyzją jest to, że może zostać jej nadany rygor natychmiastowej wykonalności. Rygor uprawnia do faktycznego objęcia nieruchomości w posiadanie przez inwestora, a osobę wywłaszczaną zobowiązuje do niezwłocznego wydania nieruchomości, opróżnienia lokali i innych pomieszczeń (art. 24 ust. 1-2 projektu).

Decyzję ustalającą wysokość odszkodowania wojewoda wyda w terminie 30 dni od dnia, w którym decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji stała się ostateczna (art. 21 ust. 7 projektu). Jeżeli decyzji lokalizacyjnej zostanie nadany rygor natychmiastowej wykonalności, to zgodnie z projektem ustawy odszkodowanie powinno zostać ustalone w terminie 60 dni od dnia nadania tej decyzji rygoru (art. 21 ust. 13 projektu).

W przeciwieństwie do większości przypadków wywłaszczeń na cele publiczne, od decyzji o odszkodowaniu za wywłaszczenie na potrzeby Tarczy Wschód nie będzie można odwołać się w administracyjnym toku instancji. Strona kwestionująca wysokość przyznanego odszkodowania będzie natomiast mogła w terminie 30 dni od dnia doręczenia jej decyzji, wnieść powództwo do sądu powszechnego (art. 21 ust. 8 projektu).

Wywłaszczenia pod Tarczę Wschód – dodatki do odszkodowania

Ustawodawca przewidział, że w przypadku dobrowolnego, wcześniejszego wydania nieruchomości (warunki określa projekt) osoba wywłaszczana będzie mogła otrzymać dodatkowo 10% wartości nieruchomości lub wartości prawa użytkowania wieczystego (art. 25 ust. 6 projektu). Natomiast wysokość odszkodowania przysługującego dotychczasowemu właścicielowi lub użytkownikowi wieczystemu zamieszkałemu w budynku albo lokalu mieszkalnym, zostanie powiększone o ryczałt w wysokości 250% minimalnego wynagrodzenia za pracę na pokrycie kosztów przeprowadzki (art. 25 ust. 7 projektu).

Wywłaszczenia pod budowę Tarczy Wschód – podsumowanie

Projekt omawianej ustawy przewiduje uproszczenie procedur przejmowania nieruchomości na cele strategiczne. W przypadku nadania decyzji o wywłaszczeniu rygoru natychmiastowej wykonalności, właściciele będą zobowiązani do niezwłocznego wydania nieruchomości. 

Ustawodawca nie przewidział możliwości odwołania się od decyzji o odszkodowaniu w trybie administracyjnym. Osobom kwestionującym wysokość przyznanego odszkodowania pozostanie skierowanie roszczeń do sądu powszechnego. Wydaje się to być dla nich sytuacją niezbyt korzystną – może m.in. wiązać się z długotrwałym postępowaniem sądowym i dodatkowymi kosztami. W sytuacji wątpliwości co do poprawności wyceny, rekomendowane jest zatem skorzystanie z pomocy prawnej. 

Źródła:

• Projekt ustawy z dnia 8 października 2024 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji strategicznych inwestycji w zakresie potrzeb obronności państwa oraz ustanawiania stref ochronnych dla terenów zamkniętych oraz o zmianie ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych

• Uchwała Rady Ministrów z dnia 10 czerwca 2024 r. w sprawie ustanowienia programu wieloletniego „Narodowy Program Odstraszania i Obrony – Tarcza Wschód”