Co to jest ZRID?

Jedną z najczęstszych form wywłaszczeń w ostatnich latach są wywłaszczenia na mocy ZRID. W przypadku inwestycji drogowych powszechnie wydaje się decyzje ZRID z rygorem natychmiastowej wykonalności. Niesie to poważne konsekwencje dla osób wywłaszczanych.

Co to jest ZRID i w jakich sytuacjach może być stosowany? Czy osobom wywłaszczonym na mocy ZRID przysługują jakiekolwiek prawa? Przeczytaj nasz artykuł i sprawdź, jak skutecznie bronić się przed decyzją wydaną z naruszeniem prawa.

ZRID – co to jest?

ZRID to zezwolenie na realizację inwestycji drogowej. Jej podstawą prawną jest Ustawa z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych, określana mianem specustawy drogowej. Na mocy decyzji ZRID możliwe jest uzyskanie zezwolenia na przeprowadzenie zaplanowanej inwestycji drogowej w lokalizacji wskazanej w wydanej decyzji.

Jeśli inwestycja tego wymaga, na mocy decyzji ZRID możliwe jest wywłaszczenie z terenów objętych decyzją. Oczywiście cała procedura określona jest obowiązującymi terminami:

• • decyzja ZRID musi być wydana przez organ do 90 dni od daty złożenia wniosku przez inwestora;
• • osoby wywłaszczone na mocy decyzji ZRID muszą opuścić nieruchomość najpóźniej w 120 dniu od dnia wydania decyzji.

Czy osobom wywłaszczonym na mocy decyzji ZRID przysługuje odszkodowanie za wywłaszczenie nieruchomości?

ZRID – kto wnioskuje, kto wydaje?

O zezwolenie na realizację inwestycji drogowych może wnioskować inwestor odpowiedzialny za budowę infrastruktury drogowej, np. zarządca drogi czy GDDKiA. W przypadku dróg gminnych i powiatowych decyzję ZRID wydaje starosta. Jeśli inwestycja dotyczy zaś dróg wojewódzkich i krajowych, organem wydającym decyzję ZRID jest wojewoda.

W przypadku inwestycji drogowej realizowanej na obszarze dwóch lub więcej województw albo powiatów decyzję wydaje odpowiednio wojewoda albo starosta, na którego obszarze właściwości znajduje się największa część powierzchni przeznaczonej na realizację inwestycji drogowej (art. 11a ust. 2 specustawy). Decyzję wydaje się na wniosek właściwego zarządcy drogi.

Co ważne, decyzja ZRID – ze względu na swój administracyjny charakter – nie wymaga zgody stron do wyegzekwowania jej postanowień. Oznacza to, że jeśli wymaga tego inwestycja, prawo własności wywłaszczonej nieruchomości zostaje przeniesione na rzecz Skarbu Państwa bez konieczności pozyskania zgody dotychczasowego właściciela. Osoby wywłaszczone otrzymują odszkodowanie za wywłaszczenie pod drogi, którego wysokość powinna być ekwiwalentna do wartości utraconej nieruchomości.

Kto może otrzymać dokument ZRID?

Zgodnie z art. 113 ust. 1 Ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (dalej: ugn): nieruchomość może być wywłaszczona tylko na rzecz Skarbu Państwa albo na rzecz jednostki samorządu terytorialnego.

Sam proces polega na pozbawieniu albo ograniczeniu, w drodze decyzji, prawa własności, prawa użytkowania wieczystego lub innego prawa rzeczowego na nieruchomości (art. 12 ust. 2 ugn). Do innych (ograniczonych) praw rzeczowych należą: zastaw, służebność, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, hipoteka, użytkowanie.

W przypadku decyzji ZRID, organ wysyła pisemne zawiadomienia o jej wydaniu na adresy wskazane w ewidencji gruntów prowadzonej przez starostę. Zdarza się, że w sytuacji niezaktualizowania danych strony nie otrzymują bezpośredniej informacji.

Zgodnie z art. 49 § 1 Ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (dalej: kpa), informacja o wydaniu decyzji ZRID może nastąpić też w formie publicznego obwieszczenia, w innej formie publicznego ogłoszenia zwyczajowo przyjętej w danej miejscowości lub przez udostępnienie pisma w Biuletynie Informacji Publicznej. Zawiadomienie uważa się za dokonane po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia (art. 49 § 2 kpa).

Formy decyzji ZRID

Decyzja ZRID może zostać wydana w trybie normalnym. Wówczas jej postanowienia stają się ostateczne w ciągu 14 dni od dnia jej wydania (o ile żadna ze stron nie złoży odwołania od decyzji). Jednak częstą praktyką jest wydawanie decyzji ZRID o rygorze natychmiastowej wykonalności. Decyzja wydana w takim trybie skutkuje tym, że jej postanowienia obowiązują już od dnia, w którym została wydana.

Oznacza to, że inwestor z dnia na dzień może przystąpić do realizacji inwestycji, a tym samym do wywłaszczenia nieruchomości. Nie ma w tym przypadku żadnego znaczenia, że dotychczasowi właściciele pozostają bez miejsca zamieszkania i środków do nabycia nowego lokum (odszkodowanie za wywłaszczenie nieruchomości pod drogi wypłacane jest najwcześniej po kilku miesiącach od wydania decyzji ZRID).

W przypadku, gdy wywłaszczany nie zgadza się z decyzją, może zostać pozbawiony mienia z użyciem przymusu bezpośredniego przy udziale policji (art. 1a ust. 12 pkt b Ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji). Specyfiką ZRID z rygorem natychmiastowej wykonalności jest to, że osoba wywłaszczana zostaje natychmiast pozbawiona mienia, natomiast organ na ustalenie wysokości odszkodowania ma 60 dni od dnia wydania decyzji (art. 12 ust. 4g specustawy).

Dodatkowo termin ten bardzo rzadko jest dochowywany. Pieniądze z odszkodowania powinny zaś zostać wypłacona w terminie 14 dni, licząc od dnia, w którym decyzja ustalająca odszkodowanie stała się ostateczna.

Prawo do odwołania od decyzji ZRID

Czy jedynym prawem, jakie przysługuje osobom wywłaszczonym na mocy decyzji ZRID, jest prawo do odszkodowania za wywłaszczenie nieruchomości? Nie. Wywłaszczeni mogą również w ciągu 14 dni od otrzymania decyzji ZRID złożyć od niej odwołanie. Jeśli termin zostanie przekroczony, organ odwoławczy wyda postanowienie o uchybieniu terminu do wniesienia odwołania i jego niedopuszczalności (art. 134 kpa).

Ważne jest, aby to skierowane było do organu wyższego szczebla w stosunku do organu, który wydał decyzję. Oznacza to, że w przypadku decyzji ZRID wydanej przez starostę odwołanie należy złożyć do wojewody. Jeśli natomiast to wojewoda wydał decyzję ZRID, odwołanie należy skierować do ministra właściwego do spraw budownictwa, planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa.

Chociaż prawo nie precyzuje, jak powinno wyglądać pismo, to aby nie pozostało bez rozpoznania, konieczne jest:

• • wskazanie odwołującej się strony i jej adresu;
• • podanie nazwy organu, za którego pośrednictwem kieruje się odwołanie;
• • podanie nazwy organu odpowiedzialnego za rozpatrzenie pisma;
• • podanie numeru decyzji, wskazanie organu ją wydającego i daty doręczenia;
• • określenie oczekiwań;
• • uzasadnienie odwołania (wskazanie naruszonych przepisów);
• • podanie miejsca i daty sporządzenia odwołania;
• • złożenie czytelnego podpisu.

Osoby chcące złożyć odwołanie od decyzji ZRID muszą być świadome, że to będzie skuteczne tylko wówczas, gdy będzie wskazywało na naruszenie przepisów prawa. W praktyce jest to dość trudne w przypadku inwestycji drogowych, które nie tylko są bardzo dokładnie zaplanowane, ale wobec których nie mają również zastosowania przepisy zagospodarowania przestrzennego.

Złożenie odwołania skutkuje tym, że decyzja do momentu rozpatrzenia pisma nie może stać się ostateczna – dotyczy to wszystkich stron nią objętych.

Decyzja ZRID a odszkodowanie za wywłaszczenie nieruchomości pod drogi

Osoby wywłaszczone – ze względu na charakter decyzji ZRID – powinny się pogodzić z jej postanowieniem. Odwoływanie się od niej bez posiadania dowodów na naruszenie przepisów prawa jest jedynie stratą czasu. Ten zaś warto przeznaczyć na ewentualną walkę o sprawiedliwe odszkodowanie za wywłaszczenie pod drogi.

Tym bardziej, że zaniżanie jego wysokości jest dość częstą praktyką. Chęć otrzymania jak najszybciej odszkodowania za wywłaszczenie nieruchomości jest zrozumiała. Jednak warto podjąć właściwe kroki prawne w przypadku, kiedy wysokość przyznanego odszkodowania jest nieadekwatna do wartości utraconego majątku.

Jeśli wywłaszczeni nie zgadzają się z wysokością przyznanego odszkodowania, mogą wnieść odwołanie w ciągu 14 dni. Dodatkowo mogą wnioskować o kontrolę przygotowanego przez biegłego rzeczoznawcę majątkowego operatu szacunkowego, który jest podstawowym dokumentem na podstawie którego jest wydawana decyzja o wysokości odszkodowania za wywłaszczenie.

Istotne jest również czy przy wycenie wywłaszczonej nieruchomości biegły kierował się zasadą korzyści. Wywłaszczeni powinno być też świadomi, w jakich sytuacjach mogą ubiegać się o zwiększenie wysokości przyznanego odszkodowania.

Kiedy warto poszukać specjalistycznej pomocy prawnej?

Osoby wywłaszczane z nieruchomości zwykle nie posiadają odpowiedniej wiedzy, aby zweryfikować, czy i w jakim zakresie decyzja ZRID została wydana z naruszeniem prawa. Niewiele czasu potrzebnego na złożenie odwołania sprawia, że samodzielne zapoznanie się z ustawodawstwem może nie być proste.

Dlatego, jeżeli istnieją podejrzenia, że decyzja ZRID została wydana niezgodnie z przepisami, warto skonsultować sprawę z prawnikiem. Pomoże on też skonstruować ewentualne odwołanie, wskazując organowi, dlaczego decyzja ZRID powinna zostać uchylona.

W przypadku odrzucenia odwołania, skargę składa się do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. Jeśli nie zostanie ona uwzględniona, należy wnieść skargę kasacyjną od orzeczenia WSA do Naczelnego Sądu Administracyjnego.

W tym drugim przypadku wymagane jest sporządzenie pisma przez osobę uprawnioną, czyli radcę prawnego lub adwokata (art. 175 § 1 Ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, dalej: uppsa). W niektórych przypadkach dopuszczalne jest również sporządzenie skargi przez inne osoby o odpowiednich kompetencjach.

Wyszczególnienie zawodów oraz sytuacji znajduje się w art. 175 § 2-3 uppsa. W skardze wymagane jest wskazanie odpowiednich podstaw kasacyjnych wraz z ich uzasadnieniem.

Warto przy tym zaznaczyć, że decyzje ZRID bardzo rzadko bywają uchylane. Częściej dochodzi do zmiany zaniżonych kwot odszkodowań. Doświadczony prawnik pomoże osobie wywłaszczanej uzyskać pieniądze adekwatne do poniesionych strat.

Co to jest ZRID – podsumowanie

Wydawanie decyzji ZRID z rygorem natychmiastowej wykonalności, który zgodnie ze specustawą powinien być podyktowany „uzasadniony interesem społecznym lub gospodarczym” (art. 17 ust. 1 specustawy), stało się powszechne.

Wiąże się to z wieloma niedogodnościami dla osób wywłaszczanych, które po odebraniu mienia jeszcze długo muszą czekać na pieniądze z odszkodowania. Obecnie najczęstsze w kraju są wywłaszczenia związane z budowami dróg.

Modernizacja już istniejącej infrastruktury powoduje głównie wywłaszczanie działek ogrodowych, fragmentów pół itp. Nowe inwestycje mają jednak dużo większy zasięg, prowadząc często do utraty domostw, przedsiębiorstw, zabudowań gospodarstw rolnych itp.

Rządowe plany inwestycyjne sprawiają, że w niedalekiej przyszłości mogą stać się powszechne również wywłaszczenia pod lotniska, linie Kolei Dużych Prędkości, a nawet elektrownie atomowe. Warto zatem mieć świadomość, jak przebiega proces wywłaszczeń oraz znać sposoby bronienia się przed decyzjami administracyjnymi wydanymi z naruszeniem przepisów.

Źródła:

• Ustawa z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych
• Ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji
• Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami
• Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego
• Ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi