Wywłaszczenia na cele obronności państwa

autor: Paweł Goryl

publikacja: 19 lipca, 2024

recenzent: Mirosław Ochojski

aktualizacja: 12 sierpnia, 2024

Fakty sprawdzone

Nasze artykuły są oparte o przepisy prawa, orzecznictwo sądów oraz doświadczenie kancelarii.

Rosnące międzynarodowe napięcia oraz kwestia wzmocnienia wschodniej i północnej granicy kraju powodują, że zwiększa się rola inwestycji w obronność. Czy można obecnie przejąć prywatne grunty, aby wybudować tam umocnienia lub wykorzystać je na inne potrzeby służb mundurowych? Przeczytaj dzisiejszy artykuł i poznaj aktualne przepisy.

Spis treści
    Add a header to begin generating the table of contents

    Niespokojna sytuacja na wschodzie sprawia, że rosną potrzeby związane z obronnością kraju. Od lutego pojawiają się doniesienia medialne, że rząd dąży do zabezpieczenia polskich granic poprzez wznoszenie umocnień inżynieryjnych, w tym bunkrów. Plany te potwierdziło Ministerstwa Obrony Narodowej, zastrzegając, że szczegóły dotyczące budowy umocnień mają charakter poufny i nie dotyczą tylko granicy, ale są elementem kompleksowego planu obrony kraju. W szczególności chodzi o tworzenie zapór na trasach komunikacyjnych, budowę fortyfikacji oraz schronów. Przypomniano również o dużej roli naturalnych przeszkód, tj. zwracano uwagę na konieczność przywrócenia na terenach przygranicznych bagien, które skutecznie spowalniają przemarsze wojsk pancernych.

    Wypada zauważyć, że aby umocnienia w realiach obecnego pola walki miały jakikolwiek sens, muszą stanowić zintegrowany system bardzo wielu uzupełniających się elementów (również rozmieszczonych punktowo). Taka funkcjonalna całość wymagać będzie zajęcia znacznego obszaru. W efekcie pojawia się pytanie – czy państwo ma prawo przejąć prywatne grunty, żeby utworzyć na nich grzęzawiska, postawić bariery przeciwczołgowe, rozmieścić stanowiska monitoringu i radiolokacji lub wybudować inne obiekty inżynieryjne (nasypy, rowy itp.)?

    Obronność państwa jako cel publiczny

    Zgodnie z Ustawą z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (dalej: ugn), do celów publicznych zaliczają się budowa, utrzymywanie obiektów oraz urządzeń niezbędnych na potrzeby obronności państwa, a także ustanowienie strefy ochronnej terenu zamkniętego, w tym wynikające z umów lub porozumień międzynarodowych, a także na potrzeby ochrony granicy państwowej lub zapewnienia bezpieczeństwa publicznego (art. 6 pkt 7 ugn).

    Zaliczenie danego projektu do przedsięwzięć o znaczeniu publicznym rodzi szereg skutków prawnych. Przede wszystkim korzystają one z ułatwień inwestycyjnych. Na ich potrzeby możliwe jest także przymusowe odjęcie praw do nieruchomości (wywłaszczenie). Wynika to wprost z przepisów Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (art. 21 Konstytucji).

    Wywłaszczenia na cele obronności kraju

    Należy podkreślić, że po 1989 roku przeważnie zbywano grunty, które wcześniej były wykorzystywane przez wojska radzieckie i PRL, w tym poligony, budynki koszar itp., przekazując je w ręce prywatne lub samorządowe. Natomiast wywłaszczenia na cele militarne praktycznie się nie zdarzały. Sytuacje, gdy dobrowolnie nabywano prywatne grunty, miały miejsce rzadko – głównie na potrzeby nowoutworzonych Wojsk Obrony Terytorialnej.

    Obecnie wywłaszczenie nieruchomości pod projekty realizowane na potrzeby wojska może być dokonane na podstawie przepisów Ustawy o gospodarce nieruchomościami. Zgodnie z prawem niezbędne są rokowania dotyczące zakupu nieruchomości (art. 114 ust. 1 ugn). W przypadku, gdy rozmowy nie przyniosą rezultatu, to po dwóch miesiącach właściwy organ administracyjny rozpoczyna procedurę wywłaszczeniową. Istotnym punktem tego procesu jest przeprowadzenie tzw. rozprawy administracyjnej (art. 118 ust. 1 ugn). Wydana decyzja o wywłaszczeniu musi zawierać jasno ustaloną kwotę wysokości odszkodowania (art. 119 ust. 1 pkt 7 ugn). Określenie wartości praw do nieruchomości przeprowadza rzeczoznawca majątkowy, który sporządza operat szacunkowy z wynikiem wyceny (art. 7 ugn).

    Ewentualnie, jeżeli projekt jednocześnie „podpada” pod inny cel publiczny, zastosowanie mogą mieć przepisy szczegółowe. Teoretycznie może tak się stać, jeśli np.:

    • budowa dotyczy drogi rokadowej (do przegrupowania wojsk) użytkowanej w czasach pokoju jako droga publiczna – zastosowanie ma Ustawa z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (przeczytaj: Co to jest ZRID?), 
    • nadrzeczny wał, oprócz roli obronnej, ma pełnić także funkcje przeciwpowodziowe – zastosowanie ma Ustawa z dnia 8 lipca 2010 r. o szczególnych zasadach przygotowania do realizacji inwestycji w zakresie budowli przeciwpowodziowych (przeczytaj: Wywłaszczenia na cele przeciwpowodziowe).

    Ministerstwo Obrony Narodowej zapowiedziało, że trwają prace nad projektem specustawy dotyczącej inwestycji strategicznych dla bezpieczeństwa państwa. Ma ona zostać przedstawiona jeszcze w tym roku. Najprawdopodobniej dokument zawierać będzie przepisy ułatwiające nabywanie gruntów pod inwestycje na cele obronności państwa, ponieważ przywołana procedura z Ustawy o gospodarce nieruchomościami jest skomplikowana i czasochłonna.

    Ograniczenie prawa własności w pasie drogi granicznej – co może Straż Graniczna?

    Odrębnym zagadnieniem jest ochrona granic kraju w tzw. pasie drogi granicznej, której zasady reguluje Ustawa z dnia 12 października 1990 r. o ochronie granicy państwowej (dalej: uogp). Zgodnie z zapisami tego aktu, na gruntach położonych w pasie drogi granicznej Straż Graniczna może wykonywać czynności związane z oznakowaniem i ochroną granicy państwowej oraz budową urządzeń służących tej ochronie. Właściciele lub użytkownicy tych gruntów są obowiązani do umożliwienia wykonywania tych czynności. Ze względów technicznych dopuszcza się budowanie urządzeń służących ochronie granicy państwowej także poza pasem drogi granicznej (art. 10 ust. 1-2 uogp). Pasem drogi granicznej jest obszar o szerokości 15 metrów, licząc w głąb kraju od linii granicy państwowej lub od brzegu wód granicznych albo brzegu morskiego (art. 9 ust. 1 uogp).

    Jednocześnie właścicielowi nieruchomości za szkody wyrządzone czynnościami, o których mowa powyżej przysługuje odszkodowanie według zasad prawa cywilnego (art. 10 ust. 3 uogp).

    Wywłaszczenie na potrzeby bariery uniemożliwiającej przekroczenie granicy

    Ustawa z dnia 29 października 2021 r. o budowie zabezpieczenia granicy państwowej (dalej ubzgp) umożliwia wywłaszczenia na potrzeby stworzenia tzw. bariery (inwestorem jest Komendant Główny Straży Granicznej). Dopuszczalne są one, gdy inwestycja dotyczy gruntów położonych poza pasem drogi granicznej (art. 11 pkt 2 ubzgp).

    Pod pojęciem „bariery” rozumie się fizyczne, techniczne lub elektroniczne zabezpieczenie granicy przed nielegalnym jej przekroczeniem (art. 1 ubzgp). W przypadku takich wywłaszczeń, stosuje się odpowiednio przepisy Ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych, z tym że m.in.: organ zamiast decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej (ZRID) wydaje decyzję o realizacji inwestycji i decyzja ta podlega natychmiastowemu wykonaniu (art. 11 ust. 3 ubzgp). 

    Jak wygląda w powyższym przypadku kwestia odszkodowania? Osobie wywłaszczonej na potrzeby bariery przysługuje wynagrodzenie za nabycie praw do nieruchomości lub jej części o wartości 50% wyższej niż uprawdopodobniona jako należna. W przypadku, gdy odszkodowanie zostało przyznane w formie „nieruchomości odtworzeniowej”, jej wartość również może być większa o 50% od nieruchomości wywłaszczonej (art. 11 pkt 8 ubzgp).

    Czy wiesz, że…?
    Czy wiesz, że … po wypłacie odszkodowanie nie jest już możliwe odwołanie od ustalonej wartości? Ostatnie momenty na podjęcie działań w obronie własnego interesu, to informacja o wartości wyceny i decyzja ustalająca odszkodowanie. Na odwołanie masz tylko 14 dni.

    Ustalenie odszkodowania wbrew przepisom – co można zrobić?

    W przypadku realizacji inwestycji celu publicznego, próby ich podważenie w całości zwykle nie mają sensu. Przedsięwzięcia te są zazwyczaj dobrze przygotowane, a ewentualne braki formalne zostaną przez inwestora uzupełnione. Dla osoby dotkniętej wywłaszczeniem nieruchomości bardziej korzystne jest dążenie do uzyskania jak najwyższego odszkodowania. W przypadku, gdy wartość mienia została zbyt nisko oszacowana z powodu błędów w operacie szacunkowym, istnieje możliwość skutecznego odwołania się od decyzji. Odwołanie to może skutkować uchyleniem decyzji w określonym zakresie. Pismo należy złożyć w ciągu 14 dni od daty otrzymania decyzji przez stronę (art. 129 § 1 Ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego, dalej: kpa), kierując je do wyższego organu administracyjnego poprzez organ, który wydał decyzję (art. 129 § 1 kpa).

    Twoje mienie podlega wywłaszczeniu?

    Skontaktuj się z nami już na wczesnym etapie postępowania i uzyskaj nawet 28% wyższe odszkodowanie.

    Wywłaszczenia nieruchomości na cele obronności państwa – podsumowanie

    Napięcia geopolityczne sprawiają, że inwestycje związane z obronnością kraju nabierają coraz większego znaczenia. Szczególnie istotna jest potrzeba wzmocnienia północnej i wschodniej granicy Polski. Ministerstwo Obrony Narodowej zaznacza, że szczegóły podniesienia potencjału militarnego na tym terenie są tajne i stanowią część kompleksowego planu obrony Polski. W grę wchodzą m.in. tworzenie zapór, fortyfikacji, schronów, bezobsługowych stanowisk obserwacji oraz wykorzystanie naturalnych przeszkód, takich jak bagna, do spowalniania ruchów wojsk pancernych.

    Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami uprawnia do wywłaszczenia nieruchomości na cele publiczne, do których należy obronność. Jednocześnie ministerstwo pracuje nad specustawą, która ma uprościć realizację strategicznych inwestycji obronnych. Obecnie standardowa procedura przewiduje rokowania dotyczące zakupu nieruchomości, a w razie niepowodzenia, procedurę wywłaszczeniową z odszkodowaniem ustalanym na podstawie wyceny rzeczoznawcy majątkowego.

    Źródła:

    • Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami

    • Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.

    • Ustawa z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych

    • Ustawa z dnia 8 lipca 2010 r. o szczególnych zasadach przygotowania do realizacji inwestycji w zakresie budowli przeciwpowodziowych

    • Ustawa z dnia 12 października 1990 r. o ochronie granicy państwowej

    • Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego

    • Ustawa z dnia 29 października 2021 r. o budowie zabezpieczenia granicy państwowej

    elektrownia jądrowa w Lubiatowie - wywłaszczenia
    Wywłaszczenie nieruchomości

    Droga do elektrowni jądrowej w Lubiatowie – kwestia wywłaszczeń

    Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad (GDDKiA) otrzymała kluczową decyzję środowiskową (DŚU) dla fragmentu drogi, która połączy elektrownię jądrową Lubiatowo-Kopalino z trasą ekspresową S6. Poznaj …

    Czytaj →
    wywlaszczenie lasu pod droge mynarski
    Wywłaszczenie nieruchomości

    Wywłaszczenie lasu pod drogę S1: historia Kazimierza Mynarskiego

    Nieprawidłowości w wycenach, przewlekłe postępowania i brak wiedzy prawnej – to główne przeszkody, z którymi muszą mierzyć się osoby wywłaszczane. Bez szybkiej reakcji i specjalistycznego …

    Czytaj →

    Grafika przewodnia scaled

    Klienci, którzy rozpoczęli proces przed otrzymaniem pierwszego operatu otrzymali średnio o

    28 %

    wyższe odszkodowanie.

    Skontaktuj się z nami w celu ustalenie szczegołów

    Potrzebujesz indywidualnego podejścia do Twojej sprawy?

    Skontaktujemy się z Tobą

    Nie masz czasu w tej chwili? Wypełnij formularz

    Blank Form (#2)