Czy odszkodowanie za wywłaszczenie nieruchomości rolnej należącej do podatnika VAT podlega opodatkowaniu od towarów i usług? Zagadnienie to od lat budzi szereg kontrowersji. Sprawą zajął się Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE), który wydał wyrok dotyczący poruszonej kwestii.
Obecnie realizowanych jest szereg projektów infrastrukturalnych, takich jak budowa dróg i linii kolejowych, które wiążą się z procesem wywłaszczenia. Wywłaszczenie to przymusowe odebranie prawa własności, użytkowania wieczystego lub ograniczonych praw rzeczowych na danej nieruchomości.
Zgodnie z krajowymi przepisami, wywłaszczenie może być dokonane jedynie w zamiarze realizacji celów publicznych i musi być połączone z wypłatą słusznego odszkodowania (art. 21 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.).
Opodatkowanie VAT-em odszkodowania za przeniesienie prawa własności z nakazu organu władzy publicznej
Zgodnie z art. 5 ust. 1 Ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (dalej: Uvat), opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług (VAT) podlega odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju. Przy czym, przez dostawę towarów rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel, w tym również przeniesienie z mocy prawa lub przeniesienie z nakazu organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w imieniu takiego organu prawa własności towarów w zamian za odszkodowanie (art. 7 ust. 1 pkt 1 uVAT).
Powyższe przepisy mają zastosowanie, jeśli dostawa jest realizowana przez podatnika w ramach jego działalności gospodarczej. W niektórych sytuacjach zaliczana będzie do tego również działalność rolnicza oraz handlowa, prowadzona przez osoby niebędące płatnikami VAT. Istotne jest, aby taka działalność była prowadzona w sposób zorganizowany i ciągły (art. 2 Ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej).
Kto powinien uiścić podatek VAT od odszkodowania za wywłaszczenie?
Organ, ustalając wysokość odszkodowania za wywłaszczenie, bazuje na wycenie ze sporządzonego przez rzeczoznawcę majątkowego operatu szacunkowego. Prawo natomiast wyraźnie wskazuje, że określona przez rzeczoznawcę majątkowego wartość nieruchomości nie zawiera podatków i opłat, w szczególności podatku od towarów i usług (§ 79 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Rozwoju i Technologii z dnia 5 września 2023 r. w sprawie wyceny nieruchomości). Zatem to na wywłaszczanym podmiocie leżeć będzie ewentualny obowiązek podatkowy wynikający z przywołanych przepisów Ustawy o VAT.
Opodatkowanie odszkodowania za wywłaszczenie nieruchomości rolnych podatnika VAT
Kwestie dotyczące opodatkowania odszkodowań za wywłaszczone grunty rolne są skomplikowane i budzą wiele kontrowersji, a orzecznictwo w tej materii nie jest jednolite. Co do zasady, dominująca linia orzecznicza uznaje, że rolnicy ryczałtowi są zwolnieni z podatku VAT. Pogląd ten wywodzony jest wprost z art. 117 Ustawy o VAT. Natomiast w sytuacji, gdy rolnik jest jednocześnie płatnikiem VAT, ale wywłaszczeniu podlegają jedynie grunty rolne, orzeczenia sądów bywały różne:
- Zwolnienie z obowiązku podatku VAT ma miejsce, ponieważ gospodarowanie ziemią nie było powiązane z prowadzoną działalnością przedsiębiorstwa, a rolnik zbył majątek osobisty (Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 5 października 2018 r. sygn. akt: I FSK 1639/16).
- W przypadku rolnika opodatkowanego na zasadach ogólnych dostawa nieruchomości stanowiącej część gospodarstwa rolnego jest kwalifikowana jako dostawa dokonywana przez podmiot prowadzący działalność gospodarczą (Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 28 lutego 2022 r. sygn. akt I FSK 1339/18).
Więcej o różnych kontrowersjach, dotyczących opodatkowania VAT odszkodowań za wywłaszczenie, przeczytasz w artykule: Wywłaszczenie a VAT.
Skontaktuj się z nami już na wczesnym etapie postępowania i uzyskaj nawet 28% wyższe odszkodowanie.
Opodatkowanie odszkodowania za wywłaszczenie nieruchomości rolnych podatnika VAT – wyrok TSUE
W związku z powyższymi wątpliwościami, Naczelny Sąd Administracyjny zwrócił się do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) z następującym pytaniem prejudycjalnym: Czy przepisy art. 9 ust. 1 w zw. z art. 14 ust. 2 lit. a) dyrektywy 2006/112/WE Rady z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej nie stoją na przeszkodzie temu, aby uznać, że rolnik będący podatnikiem VAT na zasadach ogólnych, który dokonuje przeniesienia prawa własności działki gruntowej na rzecz Skarbu Państwa, w trybie wywłaszczenia w zamian za odszkodowanie w związku ze zmianą jej przeznaczenia na cele nierolnicze, jest podatnikiem obowiązanym do rozliczenia VAT z tej dostawy, tylko z uwagi na to, że działka ta wykorzystywana była dla celów działalności rolniczej podlegającej opodatkowaniu VAT? (Postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 18 stycznia 2023 r. sygn. akt I FSK 923/19)
W odpowiedzi TSUE orzekł, że wskazany artykuł należy interpretować w ten sposób, że transakcja przeniesienia własności działek gruntu rolnego w trybie wywłaszczenia, w zamian za zapłatę odszkodowania właścicielowi tego gruntu, powinna podlegać opodatkowaniu podatkiem od wartości dodanej (VAT), jeżeli właściciel ten jest rolnikiem będącym podatnikiem VAT i działa w takim charakterze, nawet jeśli nie prowadzi on żadnej działalności w zakresie obrotu nieruchomościami i nie podjął żadnych działań w celu takiego przeniesienia (Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 11 lipca 2024 r. sygn. akt C-182/23).
Należy przy tym zaznaczyć, że TSUE w uzasadnieniu do wyroku zastrzegł, iż w przypadku, gdyby sąd odsyłający stwierdził, że transakcja będąca przedmiotem postępowania głównego została dokonana w ramach zarządzania częścią majątku osoby wywłaszczanej, która nie jest przeznaczona do prowadzenia działalności rolniczej, należałoby uznać, że nie działał on w charakterze podatnika i że transakcja ta nie podlega opodatkowaniu VAT.
Mając na uwadze powyższe, kluczowym wydaje się fakt, że będące przedmiotem zapytania nieruchomości – chociaż nabyte zostały w celu powiększenia tego gospodarstwa, a transakcja nie podlegała opodatkowaniu VAT ani odliczeniu VAT – stanowiły składnik majątku przedsiębiorstwa.
Czy odszkodowanie za wywłaszczenie nieruchomości rolnej podatnika VAT podlega opodatkowaniu VAT? – podsumowanie
Opodatkowanie odszkodowania za wywłaszczenie nieruchomości rolnych należących do podatników VAT jest złożonym i kontrowersyjnym zagadnieniem. Liczne orzeczenia sądowe i interpretacje podatkowe pokazują, że podejście do tego tematu nie jest jednolite. Wywłaszczenie, jako przymusowe odebranie prawa własności na cele publiczne, musi być kompensowane słusznym odszkodowaniem. W praktyce to, czy takie odszkodowanie podlega VAT, zależy od wielu czynników, w tym statusu rolnika jako podatnika VAT i charakteru prowadzonej działalności gospodarczej.
Decyzje sądów oraz orzecznictwo TSUE wskazują, że rolnicy będący podatnikami VAT mogą być zobowiązani do rozliczenia podatku od wartości dodanej w związku z otrzymanym odszkodowaniem, jeśli działają w ramach swojej działalności gospodarczej. Ważnym elementem jest również to, czy transakcja przeniesienia własności odbywa się w ramach zarządzania majątkiem przedsiębiorstwa czy osobistym.
Z uwagi na złożoność tych kwestii oraz różne interpretacje prawne, wskazane jest, aby osoby wywłaszczone, które mają wątpliwości co do opodatkowania VAT odszkodowania za wywłaszczenie, zwróciły się do Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej o indywidualną interpretację podatkową lub o wydanie wiążącej informacji stawkowej (WIS).
Koszt interpretacji to 40 zł za opis każdego stanu faktycznego lub zdarzenia przyszłego. Natomiast za WIS od 1 lipca 2023 r. nie pobiera się opłat, chyba, że konieczne będzie przeprowadzenie dodatkowych badań lub analiz. Strona wówczas będzie zobowiązana wpłacić zaliczkę na pokrycie kosztów, w kwocie i terminie określonym przez wezwanie organu. Ostateczną wysokość opłaty oraz termin jej zapłaty określi Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w wydanym w tej sprawie postanowieniu.
Ze względu na złożoność tematu, w wielu przypadkach zalecane może być również skorzystanie z usług doradcy podatkowego.
Źródła:
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r
Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług
Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej
Rozporządzenie Ministra Rozwoju i Technologii z dnia 5 września 2023 r. w sprawie wyceny nieruchomości
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 5 października 2018 r. sygn. akt: I FSK 1639/16
Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 28 lutego 2022 r. sygn. akt I FSK 1339/18
Postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 18 stycznia 2023 r. sygn. akt I FSK 923/19
Wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 11 lipca 2024 r. sygn. akt C-182/23
Droga do elektrowni jądrowej w Lubiatowie – kwestia wywłaszczeń
Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad (GDDKiA) otrzymała kluczową decyzję środowiskową (DŚU) dla fragmentu drogi, która połączy elektrownię jądrową Lubiatowo-Kopalino z trasą ekspresową S6. Poznaj …
Wywłaszczenie lasu pod drogę S1: historia Kazimierza Mynarskiego
Nieprawidłowości w wycenach, przewlekłe postępowania i brak wiedzy prawnej – to główne przeszkody, z którymi muszą mierzyć się osoby wywłaszczane. Bez szybkiej reakcji i specjalistycznego …