Rozwój odnawialnych źródeł energii (OZE) wymusza konieczność magazynowania nadwyżek produkowanego prądu. Bardzo skutecznymi akumulatorami okazują się znane od lat tzw. elektrownie szczytowo-pompowe. Czy pod budowę ogromnych zbiorników na wodę można przejmować prywatne grunty?
Odnawialne źródła energii (OZE), zwłaszcza te bazujące na sile wiatru czy promieniowaniu słonecznym, charakteryzują się niestabilnością. Elektrownie OZE przy korzystnych warunkach atmosferycznych potrafią wyprodukować znaczne nadwyżki prądu, podczas gdy w mniej sprzyjających okolicznościach ich efektywność jest niewielka. Okazuje się, że w takich sytuacjach, jako akumulator, doskonale sprawdzają się tzw. elektrownie szczytowo-pompowe (ESP). Instalacje tego typu od ponad 100 lat wykorzystywane były głównie do magazynowania energii wytworzonej przez tradycyjne elektrownie (np. węglowe, wodne) w okresach mniejszego zapotrzebowania na prąd (np. w nocy).
Czym jest elektrownia szczytowo-pompowa?
Ustawa z dnia 14 kwietnia 2023 r. o przygotowaniu i realizacji inwestycji w zakresie elektrowni szczytowo-pompowych oraz inwestycji towarzyszących (dalej: usp) podaje definicję elektrowni szczytowo-pompowej. Zgodnie z nią, jest to wyodrębniony zespół urządzeń wraz z obiektami powiązanymi z nimi technicznie lub funkcjonalnie dokonujący przemiany energii elektrycznej w energię potencjalną wody pompowanej do zbiornika górnego, a następnie przemiany energii potencjalnej wody magazynowanej w zbiorniku górnym w energię elektryczną w wyniku spuszczenia tej wody do zbiornika dolnego (art. 2 pkt 1 usp). Prąd generowany jest za pośrednictwem systemu specjalnych turbin, przez które przepływa strumień wody ze zbiornika górnego do dolnego.
W świetle powyższego, elektrownia szczytowo-pompowa „sama z siebie” nie wyprodukuje elektryczności, ale w połączeniu z inną elektrownią stanowi bardzo wydajny magazyn energii. Jej sprawność energetyczna może sięgać nawet 85%.
Zaletami elektrowni szczytowo-pompowych są m.in.:
- niski koszt utrzymania wybudowanych instalacji przy bardzo długiej żywotności zbiorników (przekraczająca 100 lat),
- możliwość magazynowania energii przez bardzo długi czas,
- łatwe zarządzanie produkcją energii elektrycznej (np. skupowanie, gdy jest tania – sprzedawanie, gdy jest droga),
- szybki czas osiągnięcia pełnej mocy przemiany energii potencjalnej w energię elektryczną (rozruch turbin trwa kilka minut),
- możliwość pełnienia funkcji retencyjnej i przeciwpowodziowej,
- znana i sprawdzona technologia,
- niski ślad węglowy.
Powyższe sprawia, że elektrownie szczytowo-pompowe, chociaż znane od wielu lat, zyskują w ostatnich latach na popularności jako świetne magazyny energii wyprodukowanej przez instalacje OZE.
Do najważniejszych wad ESP należą natomiast bardzo duży koszt wybudowania urządzeń, długi czas ich budowy, a także konieczność pozyskania znacznej ilości gruntów na potrzeby zbiorników do magazynowania wody. Dodatkowo opłacalność budowy elektrowni szczytowo-pompowych zależna jest w dużej mierze od rzeźby terenu – najlepiej, gdy zbiornik górny znajduje się na wzniesieniu. Trzeba też zauważyć, że elektrownie tego typu mogą być narażone na działanie czynników klimatycznych (susze, powodzie), a także znacząco wpływać na stosunki wodne i życie biologiczne w danej okolicy – zwłaszcza jeśli nie są wybudowane w obiegu zamkniętym, ale np. połączone z rzekami.
Realizacja inwestycji w zakresie elektrowni szczytowo-pompowych
Większość przedsięwzięć z zakresu produkcji energii elektrycznej – w odróżnieniu od chociażby budowy sieci przesyłowych – nie jest uznawana za tzw. inwestycje celu publicznego. Wyjątkami są elektrownie jądrowe, na mocy art. 3 Ustawy z dnia 29 czerwca 2011 r. o przygotowaniu i realizacji inwestycji w zakresie obiektów energetyki jądrowej oraz inwestycji towarzyszących, a także na podstawie Ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (dalej: ugn):
- morskie farmy wiatrowe (art. 6 ust. 4a ugn);
- elektrownie szczytowo-pompowe (art. 6 ust. 4b ugn).
Powyższe jest o tyle istotne, że na potrzeby przedsięwzięć uznawanych za realizujące cele publiczne możliwe są wywłaszczenia, tj. przymusowe pozbawianie praw do nieruchomości (art. 21 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.).
Obecnie w Polsce działa 6 dużych elektrowni szczytowo-pompowych. Na potrzeby największej z nich, w Żarnowcu – która ma górny zbiornik o powierzchni 135 hektarów – zlikwidowano kaszubską wieś Kolkowo. Zgodnie z rządowym raportem z 2021 r., w najbliższych latach może powstać nawet 10 dużych elektrowni szczytowo-pompowych. Największa z nich, w okolicach Tolkmicka nad Zalewem Wiślanym, ma mieć górny zbiornik o powierzchni 250 hektarów (Rola elektrowni szczytowo-pompowych w Krajowym Systemie Elektroenergetycznym: uwarunkowania i kierunki rozwoju).
Skontaktuj się z nami już na wczesnym etapie postępowania i uzyskaj nawet 28% wyższe odszkodowanie.
Wywłaszczenia na potrzeby elektrowni szczytowo-pompowej
Zgodnie z art. 3 ust. 1 usp, decyzję o ustaleniu lokalizacji inwestycji w zakresie elektrowni szczytowo-pompowej, na wniosek inwestora, wydaje wojewoda właściwy ze względu na miejsce lokalizacji tej inwestycji. Decyzja może być wydana niezależnie od ustaleń miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, a jej zapisy są wiążące dla organów sporządzających plany (art. 11 ust. 4 usp).
Decyzja lokalizacyjna zawiera m.in. termin wydania nieruchomości lub opróżnienia lokali i innych pomieszczeń objętych inwestycją (art. 7 ust. 1 pkt 13 usp). Należy przy tym zaznaczyć, że legislator nie ustalił widełek czasowych na zrealizowanie tych czynności, a decyzje wydawane na mocy specustawy podlegają natychmiastowemu wykonaniu (art. 30 ust. 1 usp). Jednocześnie, z dniem wydania decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji w zakresie elektrowni szczytowo-pompowej, inwestor uzyskuje prawo do dysponowania nieruchomościami na cele budowlane (art. 22 ust. 19 usp.)
W przypadku, kiedy strona nie będzie chciała wydać nieruchomości we wskazanym terminie, zostanie to wyegzekwowane na podstawie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, czyli m.in. w asyście policji (art. 23 usp).
Odszkodowania za wywłaszczenia pod elektrownie szczytowo-pompowe
Zgodnie z art. 25 ust. 1 usp, za nieruchomości, użytkowanie wieczyste oraz za ograniczone prawa rzeczowe do nieruchomości przysługuje odszkodowanie w wysokości uzgodnionej między inwestorem a dotychczasowym właścicielem, użytkownikiem wieczystym czy osobą, której przysługuje ograniczone prawo rzeczowe do nieruchomości. Uzgodnienia dokonuje się w formie pisemnej pod rygorem nieważności.
Jeżeli w terminie 2 miesięcy od dnia, w którym decyzja o ustaleniu lokalizacji inwestycji w zakresie elektrowni szczytowo-pompowej stała się ostateczna, nie dojdzie do ww. uzgodnienia, wysokość odszkodowania ustala wojewoda w drodze decyzji, w terminie 30 dni od dnia wszczęcia postępowania (art. 25 ust. 2 usp).
Wysokość odszkodowania ustala się na podstawie operatu szacunkowego sporządzonego przez rzeczoznawcę majątkowego (art. 25 ust. 3 usp). Mają przy tym zastosowanie odpowiednio przepisy Ustawy o gospodarce nieruchomościami. Legislator jednocześnie zastrzegł, że za zgodą strony, można odstąpić od sporządzania operatu szacunkowego (art. 25 ust. 4 usp).
Powiększenie odszkodowania za wywłaszczenie pod elektrownię szczytowo-pompową
Jeżeli dotychczasowy właściciel czy użytkownik wieczysty nieruchomości objętej decyzją o ustaleniu lokalizacji inwestycji w zakresie elektrowni szczytowo-pompowej wyda tę nieruchomość lub wyda nieruchomość i opróżni lokal oraz inne pomieszczenia niezwłocznie, lecz nie później niż w terminie 28 dni od dnia otrzymania od inwestora wezwania do wydania nieruchomości, to wysokość odszkodowania powiększa się o kwotę równą 5% wartości nieruchomości lub wartości prawa użytkowania wieczystego określonych w operacie szacunkowym. W przypadku odstąpienia od sporządzania operatu szacunkowego – o kwotę równą 5% uzgodnionej wysokości odszkodowania albo kwoty ustalonej w decyzji (art. 25 ust. 8 usp).
W przypadku, gdy decyzja o ustaleniu lokalizacji inwestycji w zakresie elektrowni szczytowo-pompowej dotyczy nieruchomości zabudowanej budynkiem mieszkalnym albo budynkiem, w którym został wyodrębniony lokal mieszkalny, wysokość odszkodowania przysługującego dotychczasowemu właścicielowi lub użytkownikowi wieczystemu tej nieruchomości, powiększa się o kwotę 10 tysięcy złotych (ekwiwalent kosztów przeprowadzki). Warunkiem jest to, że musi on faktycznie tam zamieszkiwać (art. 25 ust. 9 usp).
Odwołania od decyzji wydanych na podstawie specustawy o elektrowniach szczytowo-pompowych
Od decyzji o lokalizacji inwestycji w zakresie elektrowni szczytowo-pompowej można się odwołać. Jednak sens podejmowania takich działań wydaje się wątpliwy. Duża liczba opinii, uzgodnień oraz analiz potrzebnych do sfinalizowania tego typu przedsięwzięcia sprawia, że ryzyko popełnienia poważnych błędów, które mogłyby skutkować stwierdzeniem nieważności decyzji lokalizacyjnej jest minimalne.
Jak pokazuje praktyka, będąc w obliczu wywłaszczenia, dużo lepiej jest skupić się na uzyskaniu jak najwyższej kwoty odszkodowania. Dość często zdarza się, że rzeczoznawcy popełniają w sporządzanych przez siebie operatach błędy, które skutkują ustaleniem zaniżonej kwoty należności.
Odwołanie od decyzji o odszkodowaniu należy wnieść w terminie 14 dni od dnia ich doręczenia stronie albo w terminie 14 dni od dnia, w którym zawiadomienie o ich wydaniu w drodze obwieszczenia uważa się za dokonane (art. 30 ust. 2 usp). Legislator zastrzegł przy tym, że w piśmie należy zawrzeć następujące elementy (art. 30 ust. 3 usp):
- zarzuty odnoszące się do decyzji,
- określenie istoty i zakresu żądania będącego przedmiotem odwołania,
- wskazanie dowodów uzasadniających żądanie.
Odwołanie należy złożyć za pośrednictwem wojewody do organu wyższego szczebla, czyli do ministra właściwego do spraw budownictwa, planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa (art. 3 ust. 3 usp).
W przypadku nieuwzględnienia racji strony, ma ona prawo do złożenia skargi do właściwego wojewódzkiego sądu administracyjnego, a w ostateczności – do Naczelnego Sądu Administracyjnego (art. 31 usp).
Wywłaszczenia pod elektrownie szczytowo-pompowe – podsumowanie
Elektrownie szczytowo-pompowe mogą spełniać kluczową rolę w stabilizowaniu sieci przesyłowych, ponieważ umożliwiają szybkie dostosowanie do zmian w produkcji i zapotrzebowaniu na energię (funkcja interwencyjna). Elektrownie tego typu są także coraz częściej używane do optymalizacji wykorzystania dostępnych zasobów, ponieważ pozwalają na efektywne magazynowanie energii wygenerowanej w okresach nadprodukcji. Cecha ta jest ogromną zaletą w przypadku integracji ESP z elektrowniami korzystającymi ze źródeł odnawialnych.
Z drugiej strony, konieczność wywłaszczeń pod budowę tak dużych projektów, jak elektrownie szczytowo-pompowe, często prowadzi do konfliktów społecznych. Przejmowanie znacznych terenów może budzić sprzeciw właścicieli nieruchomości tracących mienie. Z tego względu, ważne jest zapewnienie odpowiednich mechanizmów odszkodowawczych oraz dochowania uczciwego i transparentnego procesu decyzyjnego, który uwzględnia racje wszystkich stron. W obronie interesów właścicieli nieruchomości może pomóc doświadczony specjalista, prawnik obeznany w tematyce wywłaszczeń.
Źródła:
Ustawa z dnia 14 kwietnia 2023 r. o przygotowaniu i realizacji inwestycji w zakresie elektrowni szczytowo-pompowych oraz inwestycji towarzyszących
Ustawa z dnia 29 czerwca 2011 r. o przygotowaniu i realizacji inwestycji w zakresie obiektów energetyki jądrowej oraz inwestycji towarzyszących
Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.
Rola elektrowni szczytowo-pompowych w Krajowym Systemie Elektroenergetycznym: uwarunkowania i kierunki rozwoju, raport zespołu eksperckiego Prezesa Rady Ministrów, 2021 r.
Droga do elektrowni jądrowej w Lubiatowie – kwestia wywłaszczeń
Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad (GDDKiA) otrzymała kluczową decyzję środowiskową (DŚU) dla fragmentu drogi, która połączy elektrownię jądrową Lubiatowo-Kopalino z trasą ekspresową S6. Poznaj …
Wywłaszczenie lasu pod drogę S1: historia Kazimierza Mynarskiego
Nieprawidłowości w wycenach, przewlekłe postępowania i brak wiedzy prawnej – to główne przeszkody, z którymi muszą mierzyć się osoby wywłaszczane. Bez szybkiej reakcji i specjalistycznego …