Wywłaszczenia pod biogazownie – czy są możliwe?

Polityka odchodzenia od spalania paliw kopalnych sprawia, że rośnie rola inwestycji w odnawialne źródła energii (OZE). Należą do nich instalacje przetwarzające odpady na tzw. biogaz, który można wykorzystać do produkcji ciepła lub elektryczności. Przeczytaj dzisiejszy artykuł i dowiedz się, czy biogazownie mogą liczyć na preferencyjne warunki inwestycyjne.

Biogazownia – czy jest celem publicznym?

Przez lata panowały rozbieżne opinie na temat tego, czy instalacje produkujące biogaz można zaliczyć do tzw. inwestycji celu publicznego. Jest to istotne, ponieważ takie przedsięwzięcia o szczególnym znaczeniu dla społeczeństwa korzystają z wielu ułatwień inwestycyjnych. Niektóre organy i składy sędziowskie uznawały biogazownie np. za instalacje służące do przesyłania gazu lub za urządzenia do odzysku i unieszkodliwiania odpadów. Inne natomiast wskazywały, że taka rozszerzająca interpretacja jest w przypadku biogazowni nieuprawniona.

Powyższe wątpliwości zostały rozwiane za sprawą nowelizacji Ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (dalej: ugn). Od 1 października 2023 r. do katalogu celów publicznych ustawodawca zakwalifikował bowiem jednoznacznie budowę i utrzymywanie publicznych urządzeń służących do odzysku i unieszkodliwiania odpadów, w tym ich składowania lub ich wykorzystania w instalacji odnawialnego źródła energii wytwarzającej biogaz w rozumieniu art. 2 pkt 1 Ustawy z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii, dalej: uoze (art. 6 pkt 3 ugn). Przywołany przepis wskazuje, że biogazem jest gaz uzyskany z biomasy, w szczególności z instalacji przeróbki odpadów zwierzęcych lub roślinnych, oczyszczalni ścieków oraz składowisk odpadów.

Biogazownie – za i przeciw

Pomimo tego, że biogazownie stanowią znany od lat i skuteczny sposób przetwarzania odpadów, inwestycje tego typu nadal wzbudzają szereg kontrowersji.

Można wyróżnić następujące zalety biogazowni:

• Odnawialne źródło energii: biogazownie wykorzystują odpady organiczne do produkcji energii, co pomaga zmniejszyć zależność od paliw kopalnych.
• Redukcja emisji gazów cieplarnianych: proces fermentacji metanowej ogranicza emisję metanu do atmosfery, który jest silnym gazem cieplarnianym.
• Gospodarka odpadami: biogazownie pomagają w efektywnym zarządzaniu odpadami organicznymi, zmniejszając ilość śmieci trafiających na składowiska.
• Korzyści dla rolnictwa: mogą one dostarczać rolnikom dodatkowe źródło dochodów ze sprzedaży odpadów rolniczych do biogazowni.
• Lokalne źródło energii: produkcja energii w biogazowniach może wspierać miejscowe społeczności, zmniejszając koszty związane z transportem paliw/przesyłem energii.

Przeciwnicy biogazowni wskazują na ich wady:

• Koszty inwestycyjne: budowa biogazowni wymaga znacznych nakładów finansowych, co może być barierą dla wielu inwestycji samorządowych.
• Zagrożenia środowiskowe: nieodpowiednie zarządzanie biogazownią może prowadzić do zanieczyszczenia wód gruntowych i powietrza.
• Problemy z lokalizacją: biogazownie mogą napotykać opór społeczny, zwłaszcza gdy są planowane w pobliżu zabudowań mieszkalnych, z powodu obaw o hałas i nieprzyjemne zapachy.
• Ograniczona dostępność surowców: w niektórych regionach podaż odpowiednich materiałów organicznych może być ograniczona, co wpływa na efektywność i rentowność biogazowni.

Wywłaszczenia pod biogazownie – stan obecny i perspektywy

Trzeba zaznaczyć, że wywłaszczenia na potrzeby biogazowni – o ile się obecnie zdarzają – należą do rzadkości. Dzieje się tak z kilku powodów. Prozaiczną przyczyną jest fakt, że dopiero niedawno biogazownie zaliczone zostały do celów publicznych i de facto umożliwiono wywłaszczenia gruntów na ich potrzeby. Przygotowanie inwestycji tego typu jest natomiast długotrwałe. Problematyczny może być też częsty opór okolicznych mieszkańców, który mógłby znacząco wzrosnąć w przypadku dodatkowej ingerencji w ich prawa własności. Istnieje też powód praktyczny – biogazownie budowane są obecnie głównie przy wysypiskach śmieci, oczyszczalniach ścieków, fermach zwierząt i innych obiektach prowadzących działalność rolną, które zazwyczaj już dysponują odpowiednią ilością wolnych terenów. Przeszkodę stanowią także przepisy szczegółowe odnoszące się do tzw. biogazowni rolniczych, o czym szerzej w dalszej części artykułu.

W Polsce produkcja biogazu– w porównaniu z Niemcami, Francją czy Szwajcarią – dopiero raczkuje. Jeśli w biogazownie będą inwestować na szeroką skalę samorządy lub zaczną powstawać obiekty o dużej mocy wytwórczej (tzw. biogazownie przemysłowe), wówczas pozyskiwanie gruntów w drodze wywłaszczenia wydaje się nieuniknione.

Wywłaszczenia pod biogazownie rolnicze

Mimo że biogazownia rolnicza może technicznie nie odbiegać od innych instalacji (np. przy wysypiskach śmiech), to inwestor realizujący jej budowę na podstawie Ustawy z dnia 13 lipca 2023 r. o ułatwieniach w przygotowaniu i realizacji inwestycji w zakresie biogazowni rolniczych, a także ich funkcjonowaniu (ubiorol), w przytłaczającej większości przypadków nie będzie miał możliwości wywłaszczenia cudzego gruntu. Zgodnie z treścią specustawy (art. 4 ust. 1 pkt 1 ubiorol), inwestycja taka może zostać zlokalizowana wyłącznie na nieruchomości, do której tytuł prawny posiada podmiot uprawniony, tj.:

• prowadzący gospodarstwo rolne lub dział specjalny produkcji rolnej,
• wykonujący działalność gospodarczą w zakresie produkcji artykułów rolno-spożywczych, ich składowania lub konfekcjonowania, wpisany do centralnego rejestru podmiotów działających na rynku artykułów rolno-spożywczych,
• będący producentem wina, który wyrabia wino lub moszcz z winogron pozyskanych wyłącznie z upraw winorośli wpisanych do ewidencji winnic położonych na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, 
• będący osobą prawną albo jednostką organizacyjną niebędącą osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, w której akcje lub udziały posiada wyłącznie podmiot uprawniony prowadzący gospodarstwo rolne lub dział specjalny produkcji rolnej.

Trzeba tu wyjaśnić, że państwowe gospodarstwa rolne (PGR) zostały w Polsce zlikwidowane do 1995 r., analogiczna sytuacja dotyczy przetwórni owocowo-warzywnych. Wydaje się, że wywłaszczenia pod biogazownie mogłyby mieć jednak miejsce na potrzeby np. winnic prowadzonych przez samorządy lub państwowych hodowli zwierząt (stadnin koni).

Biogazownie rolnicze korzystają na mocy specustawy z licznych ułatwień inwestycyjnych (m.in. nie wiążą ich zapisy miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego), jednocześnie muszą spełniać szereg wymogów. Obostrzenia dotyczą one m.in. maksymalnej mocy wytwarzanej energii, pochodzenia surowców do produkcji biogazu, a także zakazu zbywania czy wynajmowania nieruchomości, na której zlokalizowana została biogazownia.

Wywłaszczenia pod biogazownie – podsumowanie

Podsumowując, wywłaszczenia pod biogazownie, mimo że możliwe, wiążą się z wieloma wyzwaniami prawnymi i społecznymi. Dzięki nowelizacji Ustawy o gospodarce nieruchomościami, biogazownie mogą być uznane za cele publiczne, co umożliwia ich budowę w trybie wywłaszczenia. Jednocześnie taka inwestycja musi być uzasadniona interesem publicznym i realizowana z poszanowaniem praw właścicieli nieruchomości.

W obliczu wywłaszczenia warto zasięgnąć profesjonalnej porady prawnej. Fachowe wsparcie pomoże nie tylko w zrozumieniu własnych praw i obowiązków, ale przede wszystkim zwiększa prawdopodobieństwo uzyskania „słusznego” odszkodowania za wywłaszczoną nieruchomość.

Źródła:

• Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami

• Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii

• Ustawa z dnia 13 lipca 2023 r. o ułatwieniach w przygotowaniu i realizacji inwestycji w zakresie biogazowni rolniczych, a także ich funkcjonowaniu