Wywłaszczenie pod magazyn energii

Energia pochodząca z odnawialnych źródeł energii (OZE) charakteryzuje się niestabilnością. Dotyczy to zwłaszcza elektrowni opartych na wietrze i słońcu. W pewnych okresach wytwarzają one nadwyżki energii, a w innych ich produktywność spada do zera. W związku z tym, upowszechnienie energetyki opartej na OZE (coraz większy jej udział w tzw. miksie energetycznym) wymusza konieczność magazynowania energii. Pozwala to na zrównoważenie podaży energii z jej zmiennym zapotrzebowaniem. Magazynowanie energii staje się zatem kluczowym elementem transformacji energetycznej, umożliwiając efektywne wykorzystanie nadwyżek, minimalizując ryzyko przerw w dostawach prądu oraz zapobiegając nadmiernym wahaniom jego cen.

Trzeba podkreślić, że do magazynów energii zaliczane są nie tylko obiekty wykorzystujące akumulatory energii elektrycznej (np. litowo-jonowe, sodowo-litowe), ale także inne instalacje umożliwiające magazynowanie energii (art. 3 pkt 10ka Ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne, dalej: pe). Będą nimi zatem także np. magazyny sprężonego powietrza (CAES) czy magazyny wodoru.

Przemysłowe magazyny energii zajmują spory obszar. Rodzi się zatem pytanie – czy przedsiębiorstwa energetyczne mogą przejąć potrzebne im grunty pod magazyn w drodze wywłaszczenia? Zgodnie z polskim prawem, przymusowe odjęcie praw do nieruchomości możliwe jest wyłącznie, jeżeli realizację danej inwestycji uzasadnia tzw. cel publiczny (art. 21 ust. 2 Konstytucji Rzeczpospolitej Polski z dnia 2 kwietnia 1997 r.).

Katalog celów publicznych zawarty jest w art. 6 Ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (dalej: ugn). Nie jest to jednak katalog zamknięty. Należą do niego również cele tak określone w różnych ustawach szczegółowych, tzw. specustawach. W żadnym z tych dokumentów nie określono magazynów energii mianem celu publicznego.

Trzeba jednocześnie zauważyć, że magazyny energii nie są budowane „w zawieszeniu”, ale stanowią nieodłączny element infrastruktury energetycznej. Ze względu na ograniczenie strat przesyłu oraz techniczną wygodę przyłączenia buduje się je w sąsiedztwie elektrowni. Trzeba tu jednak podkreślić, że poza pewnymi wyjątkami elektrownie nie są uznawane za przedsięwzięcia spełniające cele publiczne.

Magazyn energii przy morskiej farmie wiatrowej

Do celów publicznych zalicza się budowę oraz utrzymywanie morskiej farmy wiatrowej wraz z zespołem urządzeń służących do wyprowadzenia mocy (art. 6 pkt 4a ugn). Za zespół tych urządzeń uznaje się instalacje służące do wyprowadzenia mocy z morskiej farmy wiatrowej do tzw. miejsca rozgraniczenia własności, czyli w praktyce do punktu podłączenia do sieci energetycznej (art. 3 pkt 13 Ustawy z dnia 17 grudnia 2020 r. o promowaniu wytwarzania energii elektrycznej w morskich farmach wiatrowych).

Tym samym magazyn energii, jeżeli znajduje się przed miejscem podłączenia do sieci, będzie spełniał kryteria urządzenia służącego do wyprowadzania mocy z morskiej farmy wiatrowej.

Magazyn energii przy biogazowni

Za cel publiczny uznaje się budowę i utrzymywanie publicznych obiektów przeznaczonych do odzyskiwania i neutralizowania odpadów, w tym ich składowania lub wykorzystania w instalacjach odnawialnych źródeł energii produkujących biogaz zgodnie z art. 2 pkt 1 Ustawy z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii (art. 6 pkt 3 ugn). Według tego przepisu, biogazem jest gaz uzyskiwany z biomasy, szczególnie z instalacji przetwarzających odpady zwierzęce lub roślinne, z oczyszczalni ścieków oraz ze składowisk odpadów.

Zgodnie z przytoczoną definicją, zawartą w Prawie energetycznym, zbiorniki na biogaz traktowane są jako magazyny energii. Biogazownia może być również zintegrowana z magazynem opartym na akumulatorach energii elektrycznej.

Magazyn energii przy elektrowni szczytowo-pompowej

Kolejnym wyjątkiem są tzw. elektrownie szczytowo-pompowe (art. 6 ust. 4b ugn). Co ciekawe, te instalacje już same w sobie spełniają definicję magazynu energii. Woda wpompowana do zbiornika górnego (np. gdy są nadwyżki energii) po spuszczeniu do zbiornika dolnego przepływa przez turbiny, które generują prąd. Sprawność energetyczna takiej instalacji może sięgać nawet 85%.

Elektrownie szczytowo-pompowe z powodzeniem współpracują z magazynami opartymi na akumulatorach energii elektrycznej. Polska Grupa Energetyczna planuje do końca września 2026 r. postawić ogromny magazyn energii przy elektrowni szczytowo-pompowej w Żarnowcu. Obiekt o pojemności 900 MWh i mocy 263 MW będzie jednym z największych magazynów energii w Europie.

Magazyn energii przy elektrowni atomowej

Do celów publicznych należą budowa elektrowni jądrowych oraz realizacja inwestycji im towarzyszących (art. 3 Ustawy z dnia 29 czerwca 2011 r. o przygotowaniu i realizacji inwestycji w zakresie obiektów energetyki jądrowej oraz inwestycji towarzyszących). 

Budowa magazynu energii przy elektrowni atomowej nie ma jednak żadnego sensu, ponieważ nie rozwiązuje żadnego istotnego problemu w systemie energetycznym. Elektrownie jądrowe zapewniają stabilną i niezawodną dostawę energii, a dodatkowe jej magazynowanie nie przyniosłoby znaczących korzyści. 

Magazyn energii jako element sieci przesyłowej

Do celów publicznych zaliczane są także budowę i utrzymywanie ciągów drenażowych, przewodów i urządzeń służących do przesyłania lub dystrybucji płynów, pary, gazów i energii elektrycznej, a także innych obiektów i urządzeń niezbędnych do korzystania z tych przewodów i urządzeń (art. 6 pkt 2 ugn). Czy magazyn energii może stanowić element sieci przesyłowej?

Zgodnie z polskim prawem operator systemu (Polskie Sieci Elektroenergetyczne oraz Operator Gazociągów Przesyłowych Gaz-System) może korzystać z usług świadczonych z wykorzystaniem magazynu energii. Co do zasady, nie może natomiast budować magazynu energii, obsługiwać go ani nim zarządzać (art. 9d(1) ust.1 pe), tj. integrować go z siecią przesyłową.

Wyjątkiem jest sytuacja, gdy Prezes Urzędu Regulacji Energetyki (PURE), w drodze decyzji, uznał magazyn energii za w pełni zintegrowany element sieci i wyraził zgodę na jego eksploatację (art. 9d(1) ust.2 pkt 1 pe). Operator może być posiadaczem magazynu energii, budować go, obsługiwać lub nim zarządzać także wówczas, gdy spełnione są łącznie następujące warunki:

• magazyn jest niezbędny w celu wywiązywania się z obowiązków wynikających z ustawy, zapewnienia wydajnego, niezawodnego i bezpiecznego funkcjonowania systemu elektroenergetycznego oraz nie będzie on wykorzystywany do obrotu energią elektryczną,
• PURE wyraził zgodę na przeprowadzenie przetargu, o której mowa poniżej, oraz zatwierdził warunki jego przeprowadzania, 
• operator przeprowadził przetarg w celu wyłonienia podmiotu mającego świadczyć usługi na rzecz tego operatora z wykorzystaniem magazynu energii,
• w wyniku przetargu nie wyłoniono żadnego podmiotu.

Wywłaszczenia pod magazyn energii – podsumowanie

Rozwój OZE wymusza inwestycje w magazyny energii. Budowa tych instalacji wymaga często zajęcia dużych obszarów. Rodzi to pytania o możliwość wywłaszczenia prywatnych nieruchomości na ten cel. Zgodnie z polskim prawem, wywłaszczenie jest dopuszczalne jedynie w przypadku realizacji celu publicznego. Magazyny energii nie są obecnie uznawane za cel publiczny.

Wyjątkiem są magazyny energii zintegrowane z morskimi farmami wiatrowymi, biogazowniami oraz elektrowniami szczytowo-pompowymi, ponieważ elektrownie te uznaje się za inwestycje celu publicznego. W niektórych przypadkach magazyny energii mogą być też zintegrowane z sieciami przesyłowymi. 

Jeśli stoisz przed perspektywą wywłaszczenia Twojej nieruchomości pod budowę magazynu energii, kluczowe jest zrozumienie przysługujących Ci praw i odpowiednio wczesne podjęcie działania. Proces wywłaszczenia jest skomplikowany, wymaga dogłębnej znajomości przepisów oraz procedur prawnych. Aby skutecznie chronić swoje interesy i zapewnić sobie słuszne odszkodowanie, warto skonsultować się z doświadczonym prawnikiem wyspecjalizowanym w tego typu sprawach. 

Źródła:

• Ustawa z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne
• Ustawa z dnia 17 grudnia 2020 r. o promowaniu wytwarzania energii elektrycznej w morskich farmach wiatrowych
• Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami
• Ustawa z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii
• Ustawa z dnia 29 czerwca 2011 r. o przygotowaniu i realizacji inwestycji w zakresie obiektów energetyki jądrowej oraz inwestycji towarzyszących