Wywłaszczenia na strategiczne inwestycje w sieci przesyłowe

Rozwój branży energetycznej, zwłaszcza związanej z Odnawialnymi Źródłami Energii (OZE) oraz atomistyką, a także konieczność integracji sieci przesyłowych w ramach Unii Europejskiej, narzucają potrzebę realizacji wielu inwestycji.

Budowa sieci przesyłowych (m.in. elektrycznych, gazowych, wodociągowych) oraz infrastruktury towarzyszącej (dróg, torów kolejowych itp.) wymagać będzie w najbliższych latach pozyskania wielu prywatnych gruntów.

Na początku września 2023 r. weszła w życie nowelizacja Ustawy z dnia 24 lipca 2015 r. o przygotowaniu i realizacji strategicznych inwestycji w zakresie sieci przesyłowych (dalej: usp). Tzw. specustawa przesyłowa przestała być epizodyczna (pierwotnie miała obowiązywać do 31 grudnia 2030 r.), znacznie rozszerzono również katalog inwestycji, jakie mogą być na jej podstawie realizowane.

Inwestycje w sieci przesyłowe to nie tylko budowa nowych linii, ale również modernizacja starszych instalacji, tak aby mogły sprostać współczesnym i przyszłym wymaganiom. Konieczne będzie przeprowadzenie także wielu tzw. inwestycji towarzyszących – czyli np. dróg dojazdowych do stacji przesyłowych i elektrowni atomowych.

Przeczytaj dzisiejszy artykuł i poznaj zasady, na jakich pozyskiwane będą cudze grunty w celu realizacji wskazanych w specustawie przedsięwzięć.

Jakie inwestycje mogą być realizowane na podstawie specustawy przesyłowej?

Ustawa określa zasady przygotowania i realizacji strategicznych inwestycji w zakresie sieci przesyłowych, sieci dystrybucyjnych oraz inwestycji towarzyszących (art. 1 ust. 1 usp). Warto zatem przyjrzeć się ustawowym definicjom, zgodnie z nimi:

• • Strategiczna inwestycja w zakresie sieci przesyłowej – przez pojęcie to rozumie się zadanie inwestycyjne wraz z wykonywaniem niezbędnych robót budowlanych, w szczególności dotyczące budowy lub przebudowy obiektów, urządzeń, sieci i instalacji niezbędnych do budowy, przebudowy, remontu, utrzymania, użytkowania, zmiany sposobu użytkowania, eksploatacji lub rozbiórki linii stanowiących elementy sieci przesyłowej, w tym stacji elektroenergetycznych, tymczasowych obiektów budowlanych, obiektów sieci gazowej, sieci i przyłączy elektroenergetycznych, wodociągowych, kanalizacyjnych, cieplnych, telekomunikacyjnych oraz infrastruktury drogowej lub kolejowej (art. 1 ust. 2 pkt 4 usp);

• • Strategiczna inwestycja w zakresie sieci dystrybucyjnej – jest to zadanie inwestycyjne wraz z wykonywaniem niezbędnych robót budowlanych, w szczególności dotyczące budowy lub przebudowy obiektów, urządzeń, sieci i instalacji niezbędnych do budowy, przebudowy, remontu, utrzymania, użytkowania, zmiany sposobu użytkowania, eksploatacji lub rozbiórki infrastruktury składającej się na sieć dystrybucyjną o napięciu wyższym niż 400 V, w tym stacji elektroenergetycznych, tymczasowych obiektów budowlanych, obiektów sieci gazowej, sieci i przyłączy elektroenergetycznych, wodociągowych, kanalizacyjnych, cieplnych i telekomunikacyjnych oraz infrastruktury drogowej lub kolejowej, niebędące strategiczną inwestycją w zakresie sieci przesyłowej i niebędące inwestycją towarzyszącą określoną w wykazie załączonym do ustawy (art. 1 ust. 2 pkt 4a usp);

• • Inwestycja towarzysząca – jest to inwestycja pozostająca w funkcjonalnym związku ze strategiczną inwestycją w zakresie sieci przesyłowej. Legislator wyróżnia zadania inwestycyjne wraz z wykonywaniem niezbędnych robót, w szczególności dotyczące budowy lub przebudowy obiektów, urządzeń, sieci i instalacji niezbędnych do budowy, przebudowy, remontu, utrzymania, użytkowania, zmiany sposobu użytkowania, eksploatacji lub rozbiórki linii stanowiących elementy sieci dystrybucyjnej o napięciu równym lub wyższym niż 110 kV, w szczególności w koordynowaną sieć 110 kV. Inwestycją towarzyszącą może też być zadanie inwestycyjne polegające na przebudowie lub remoncie istniejących linii elektroenergetycznych stanowiących elementy sieci dystrybucyjnej o napięciu równym lub wyższym niż 110 kV, tymczasowych obiektów budowlanych, obiektów sieci gazowej, sieci i przyłączy elektroenergetycznych, wodociągowych, kanalizacyjnych, cieplnych, telekomunikacyjnych, infrastruktury drogowej lub kolejowej oraz ogólnodostępnych stacji ładowania (art. 1 ust. 2 pkt 1a usp).

Wykaz inwestycji towarzyszących polegających na przebudowie lub remoncie istniejących linii elektroenergetycznych stanowiących elementy sieci dystrybucyjnej o napięciu równym lub wyższym niż 110 kV ma zostać określona przez Radę Ministrów w drodze specjalnego rozporządzenia (art. 2a usp).

Decyzje lokalizacyjne odnoszące się do inwestycji towarzyszących i strategicznych inwestycji w zakresie sieci dystrybucyjnej wywołują dla właścicieli gruntów takie same skutki, jak decyzje o ustaleniu lokalizacji strategicznej inwestycji w zakresie sieci przesyłowej. Wszystkie te inwestycje są celami publicznymi w rozumieniu Ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (art. 3 usp).

Wywłaszczenia, czyli przymusowe pozbawienie mienia, możliwe jest tylko na cele publiczne, jednocześnie polskie prawo nie zezwala na wywłaszczenie bez odszkodowania. Przyznana kwota musi być słuszna (art. 21 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.).

Czasowe zajęcie nieruchomości podczas przygotowania strategicznej inwestycji w zakresie sieci przesyłowej

Prace związane z inwestycjami w sieci przesyłowe wymagają wielu przygotowań, m.in. zgromadzenia odpowiedniej dokumentacji. Jeżeli konieczne jest wejście na teren cudzej nieruchomości, inwestor może wystąpić z wnioskiem do właściwego wojewody o wydanie na to zezwolenia. Przesłankami do wydania takiej decyzji są w szczególności (art. 15 ust. 1 usp):

• • przeprowadzenie pomiarów, badań lub innych prac niezbędnych do sporządzenia karty informacyjnej przedsięwzięcia lub raportu o oddziaływaniu przedsięwzięcia na środowisko,
•  
  • przeprowadzenie prac niezbędnych do sporządzenia wniosku o wydanie ustawowo wymaganych decyzji lub dokonania zgłoszenia,
•  
  • przeprowadzenie badań archeologicznych, geologicznych, hydrogeologicznych,
•  
  • określenie geotechnicznych warunków posadowienia obiektu.

Przed wystąpieniem z wnioskiem o wydanie decyzji o zezwoleniu na wejście na cudzą nieruchomość inwestor jest obowiązany wystąpić do właściciela lub użytkownika wieczystego nieruchomości o zgodę na wejście na teren tej nieruchomości. Musi również uzgodnić z nim przewidywany sposób, zakres i terminy korzystania z nieruchomości (art. 15 ust. 2 usp).

Inwestor po zakończeniu prac jest obowiązany przywrócić nieruchomość do stanu poprzedniego. Jeżeli nie jest to możliwe, właścicielom lub użytkownikom wieczystym nieruchomości przysługuje od inwestora odszkodowanie (art. 17 ust. 1 usp).

Decyzję w zakresie odszkodowania wydaje wojewoda, natomiast obowiązek zapłaty odszkodowania obciąża inwestora. Inwestor, na podstawie odrębnego porozumienia zawartego z wojewodą, pokrywa koszty ustalenia wysokości odszkodowań (art. 17 ust. 2 usp).

Do ustalenia wysokości i wypłacenia odszkodowania za czasowe zajęcie nieruchomości stosuje się odpowiednio art. 130, art. 134 i art. 135 Ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, które dotyczą wywłaszczeń (Przeczytaj: Odszkodowanie za wywłaszczenie nieruchomości). Określeniem wartości nieruchomości na potrzeby ustalenia wysokości odszkodowania zajmuje się rzeczoznawca majątkowy, który sporządza w tym celu operat szacunkowy (art. 17 ust. 4 usp).

Odszkodowanie powinno odpowiadać wartości poniesionych szkód, a jeżeli wskutek nich zmniejszy się wartość nieruchomości, w odszkodowaniu uwzględnia się dodatkowo kwotę odpowiadającą temu zmniejszeniu (art. 17 ust. 3 usp).

Wywłaszczenie w celu realizacji strategicznej inwestycji w sieci przesyłowe

Zgodnie z art. 8 ust. 1 usp, w decyzji o ustaleniu lokalizacji strategicznej inwestycji w zakresie sieci przesyłowej oznacza się nieruchomości, które mają zostać wywłaszczone. Stają się one z mocy prawa własnością Skarbu Państwa z dniem, w którym decyzja o ustaleniu lokalizacji strategicznej inwestycji w zakresie sieci przesyłowej stała się ostateczna (art. 19 ust. 3 usp).

Przymusowe pozbawienie praw do nieruchomości dotyczy także prawa użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowych oraz prawo własności budynków, innych urządzeń trwale z gruntem związanych i lokali znajdujących się na tych nieruchomościach (art. 23 ust. 1-1a usp). Z dniem, w którym decyzja o ustaleniu lokalizacji strategicznej inwestycji stała się ostateczna wygasają również ograniczone prawa rzeczowe ustanowione na nieruchomości (art. 19 ust. 5 usp).

Zgodnie z art. 21 ust. 1 specustawy przesyłowej, za prawo własności do nieruchomości, użytkowanie wieczyste oraz ograniczone prawa rzeczowe do nieruchomości, przysługuje odszkodowanie w wysokości uzgodnionej między wojewodą a dotychczasowym właścicielem, użytkownikiem wieczystym lub osobą, której przysługuje ograniczone prawo rzeczowe do nieruchomości. Uzgodnienie powinno zostać dokonane w formie pisemnej pod rygorem nieważności.

Jeżeli do uzgodnienia nie dojdzie w terminie 2 miesięcy od dnia, w którym decyzja o ustaleniu lokalizacji strategicznej inwestycji w zakresie sieci przesyłowej stała się ostateczna, to wysokość odszkodowania ustala wojewoda w drodze decyzji w terminie 30 dni od dnia wszczęcia postępowania (art. 21 ust. 2 usp).

Wysokość odszkodowania, ustala się na podstawie operatu szacunkowego sporządzonego przez rzeczoznawcę majątkowego według stanu nieruchomości w dniu wydania decyzji o ustaleniu lokalizacji strategicznej inwestycji w zakresie sieci przesyłowej przez organ pierwszej instancji oraz według jej wartości w dniu wydania decyzji ustalającej wysokość odszkodowania. Odszkodowanie podlega waloryzacji na dzień wypłaty według zasad odnoszących się do zwrotu wywłaszczonych nieruchomości (art. 21 ust. 3 usp).

Legislator zastrzegł, że w przypadku gdy nieruchomość podlegająca podziałowi, w celu realizacji inwestycji strategicznej, jest obciążona hipoteką, hipoteka wygasa wyłącznie w stosunku do części nieruchomości wywłaszczanej (art. 19 ust. 5a usp).

Ustalone odszkodowanie może ulec powiększeniu:

• • o 5% – jeżeli dotychczasowy właściciel lub użytkownik wieczysty nieruchomości wyda tę nieruchomość lub wyda nieruchomość i opróżni lokal oraz inne pomieszczenia nie później, niż w terminie 28 dni od dnia otrzymania od inwestora wezwania do wydania nieruchomości (art. 21 ust. 8 usp);
•  
  • o 10 tys. zł – w przypadku gdy decyzja o ustaleniu lokalizacji strategicznej inwestycji w zakresie sieci przesyłowej dotyczy nieruchomości zabudowanej budynkiem mieszkalnym albo budynkiem, w którym został wyodrębniony lokal mieszkalny. Warunkiem jest to, że właściciel lub użytkownik wieczysty musi tam faktycznie mieszkać (art. 21 ust. 9 usp).

Zgodnie z art. 21 ust. 11 specustawy przesyłowej, obowiązek zapłaty odszkodowań obciąża inwestora. Inwestor, na podstawie odrębnego porozumienia zawartego z wojewodą, może też pokryć koszty ustalenia wysokości odszkodowań.

Odszkodowania za nieruchomości o nieuregulowanym stanie prawnym podlegają przekazaniu do depozytu sądowego na okres 6 lat (ust. 21 ust. 10 usp).

Małe wywłaszczenie w celu realizacji strategicznej inwestycji w sieci przesyłowe

Wojewoda może także w decyzji o ustaleniu lokalizacji strategicznej inwestycji w zakresie sieci przesyłowej ograniczyć sposób korzystania z nieruchomości przez udzielenie zezwolenia w szczególności na zakładanie i przeprowadzenie na nieruchomości ciągów drenażowych, przewodów i urządzeń służących do przesyłania płynów, pary, gazów i energii elektrycznej oraz urządzeń łączności publicznej i sygnalizacji, a także innych podziemnych, naziemnych lub nadziemnych obiektów i urządzeń niezbędnych do założenia, przeprowadzenia oraz korzystania z tych przewodów i urządzeń (art. 22 ust. 1 usp).

Na wniosek inwestora w ramach ograniczenia sposobu korzystania z nieruchomości wojewoda ustanawia również (art. 22 ust. 2 usp):

• • zakaz wznoszenia i utrzymywania obiektów budowlanych przeznaczonych na pobyt ludzi;
•  
  • nakaz uzgadniania z inwestorem lokalizacji obiektów budowlanych;
•  
  • zakaz wykonywania nasadzeń lub utrzymania drzew, krzewów lub innej roślinności przekraczających określoną wysokość.

Powyższe ograniczenie, tzw. małe wywłaszczenie, może nastąpić też na rzecz innego niż inwestor podmiotu, w szczególności przedsiębiorstwa energetycznego, przedsiębiorstwa wodociągowo-kanalizacyjnego lub przedsiębiorcy telekomunikacyjnego (art. 22 ust. 4 usp).

Podobnie, jak w pozostałych przypadkach, ograniczenie korzystania z nieruchomości odbywa się za odszkodowaniem, które pokrywa inwestor. Decyzję o odszkodowaniu wydaje wojewoda, a koszty ustalenia wysokości odszkodowań pokrywają inwestor albo podmiot, na rzecz którego następuje ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości (art. 22 ust. 7 usp).

Odwołanie od decyzji administracyjnej wydanej na podstawie specustawy przesyłowej

Zgodnie z art. 25 ust. 1 specustawy przesyłowej, wszystkie decyzje wydane na mocy zawartych w niej przepisów podlegają natychmiastowemu wykonaniu. Strona ma prawo odwołać się od decyzji lokalizacyjnej, powodzenie takiego działania jest jednak zazwyczaj niewielkie.

Inwestycje tego typu są bowiem z reguły dobrze przygotowane. Osoba wywłaszczana z mienia lub dotknięta innymi ograniczeniami w związku z korzystaniem ze swojej nieruchomości może jednak z powodzeniem spróbować wywalczyć wyższe odszkodowanie.

Często bowiem zdarza się, że w przypadku realizacji zamówienia na wykonanie jednocześnie wielu operatów szacunkowych, rzeczoznawcy działają w pośpiechu, przez co ich wyceny są niedokładne. Operaty w związku z tym mogą zawierać zaniżone wartości nieruchomości.

Odwołanie od decyzji o odszkodowaniu wnosi się w terminie 7 dni od dnia ich doręczenia stronie albo w terminie 14 dni od dnia, w którym zawiadomienie o ich wydaniu w drodze obwieszczenia uważa się za dokonane (art. 25 ust. 2 usp).

Legislator doprecyzował, że odwołanie musi zawierać zarzuty odnoszące się do decyzji, określać istotę i zakres żądania będącego przedmiotem odwołania oraz wskazywać dowody uzasadniające to żądanie (art. 25 ust. 3 usp).

Strona zwykle nie posiada wystarczającej wiedzy, aby samodzielnie zweryfikować, czy podczas wydania decyzji o odszkodowaniu doszło do naruszenia przepisów, a tylko wtedy odwołanie może zostać pozytywnie rozpatrzone. Aby skutecznie się odwołać, warto zasięgnąć porady prawnika, eksperta od kwestii związanych z wywłaszczeniami.

Pomoże on przeanalizować dokumenty, a jeżeli zostało naruszone prawo – napisze odwołanie. Jeżeli nie zostanie ono uznane za zasadne, prawnik złoży skargę do wojewódzkiego sądu administracyjnego, a w ostateczności skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Źródła:

• Ustawa z dnia 24 lipca 2015 r. o przygotowaniu i realizacji strategicznych inwestycji w zakresie sieci przesyłowych
• Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.