Wywłaszczenia związane z budową Kolei Dużych Prędkości

Planowana sieć ultraszybkich połączeń kolejowych do Centralnego Portu Komunikacyjnego ma przeciąć cały kraj.

Może to wiązać się z wywłaszczeniami dziesiątek tysięcy osób, które protestują przeciwko kontrowersyjnej decyzji. Jej rozmach krytykowany jest ze względu na koszty społeczne i duże ryzyko ekonomiczne.

Program Kolejowy CPK polega na stworzeniu sieci połączeń w formie 10 tzw. „szprych kolejowych”. Mają one skomunikować megalotnisko z obszarem całego kraju. Ogromna inwestycja zakłada, że powstanie ok. 2 tys. km nowych torów kolejowych. Ważnym elementem programu jest budowa Kolei Dużych Prędkości, czyli systemu torowisk zdolnych do obsługi nowoczesnych pociągów.

Spółka Centralny Port Komunikacyjny przedstawiła tzw. warianty inwestorskie odcinków KDP na trasie Warszawa-Łódź, Łódź-Wrocław oraz Sieradz-Poznań. Plany wywołały ogromne poruszenie osób, które mają stracić domy w związku z budową nowych torowisk. 

Dojazd z metropolii do Centralnego Portu Komunikacyjnego

Zaprezentowane warianty przebiegu KDP są elementem tzw. „igreka”. Trasa superszybkich kolei w jego kształcie ma połączyć Warszawę, Wrocław i Poznań z lotniskiem CPK. Spółka zwraca uwagę, że nowe torowiska przystosowane będą do pociągów rozwijających prędkość 250 km/h.

Dzięki temu skróci się czas dojazdu między największymi metropoliami w kraju. Podróż z Wrocławia do Łodzi ma zająć 1 godz. (obecnie ok. 3 godz.), a do Warszawy 1 godz. 45 min (w tej chwili 4 godz. 15 min). W przyszłości – jak zapewnia spółka – prędkość na wybranych trasach ma wzrosnąć nawet do 350 km/godz.

Plany budowy Kolei Dużych Prędkości – kogo dotknie decyzja lokalizacyjna?

Kluczową informacją związaną z budową KDP jest to, że trasy w większości przypadków nie będą pokrywały się z obecną trakcją kolejową. Nowe linie kolejowe przetną nie tylko lasy (w tym obszary chronione) i pola, ale również wsie i gęsto zabudowane miejskie osiedla, m.in. w Kaliszu i Łodzi. Na trasie nowo wytyczonych linii kolejowych znajdują się budynki użyteczności publicznej (w tym szkoły), gospodarstwa rolne, firmy i domy jednorodzinne. 

Realizacja inwestycji wiązać się będzie z koniecznością przeprowadzenia wywłaszczeń kolejowych na skalę niespotykaną w poprzednich dziesięcioleciach. Mieszkańcy miejscowości, przez które mają przebiegać tory protestują. Obawiają się, że stracą dorobek życia, bez uzyskania odpowiedniego odszkodowania.

Wywłaszczenia pod cele publiczne związane z budową CPK

Zgodnie z przedstawionymi planami inwestycji kolejowych, spółka PKP PLK zmodernizuje dotychczas istniejące odcinki oraz zbuduje od podstaw stosunkowo krótkie linie, m.in w pobliżu Zielonej Góry, Szczecina czy Krakowa. Za większość prac związanych z powstaniem nowych torowisk będzie natomiast odpowiedzialna spółka CPK.

Szybka kolej, jako inwestycja towarzysząca CPK, realizowana będzie w oparciu o Ustawę z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym. Zgodnie z jej zapisami, wywłaszczane osoby będą mogły liczyć na odszkodowanie oraz bonus 5% przy wcześniejszym wydaniu nieruchomości (art. 9y ust. 3e specustawy). Powinno to nastąpić nie później niż w terminie 28 dni od dnia:

• • doręczenia zawiadomienia o wydaniu decyzji ustalającej wysokość odszkodowania;
•  
  • doręczenia postanowienia o nadaniu decyzji o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej rygoru natychmiastowej wykonalności albo w którym decyzja o ustaleniu lokalizacji linii kolejowej stała się ostateczna.

Dodatkowo, wywłaszczani właściciele lub użytkownicy wieczyści mieszkań będą mogli liczyć na 10 tys. zł. Warunkiem jest konieczność zamieszkiwania w danym lokalu (art. 3f specustawy).

Wszystkie osoby wywłaszczane mogą również wnioskować o wcześniejszą zaliczkę w wysokości 70% odszkodowania ustalonego w decyzji. Będzie wypłacona w terminie 30 dni od złożenia wniosku (art. 9z ust 1 specustawy).

Na jakie odszkodowanie mogą liczyć ludzie wywłaszczeni w związku z budową KDP? Według obowiązującej Ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, ich mienie byłoby wyceniane zgodnie z dotychczasowym, jak i przyszłym przeznaczeniem. Przepisy prawa mówią, że przy ustaleniu ostatecznej kwoty trzeba wziąć pod uwagę wyższą z tych wartości.

Projekt Ustawy z dnia 15 września 2022 r. o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz niektórych innych ustaw znosi tę zasadę. Wprowadza za to specjalne premie zwiększające wysokość odszkodowania:

• • 20% do wartości rynkowej w przypadku właścicieli gruntów,
•  
  • 40% różnicy między wartością gruntów a budynków w przypadku właścicieli domów na działkach,
•  
  • 20% do prawa wartości użytkowania wieczystego,
•  
  • 40% w przypadku właścicieli mieszkań lub z własnościowym prawem do lokalu spółdzielczego.

Senat w całości odrzucił nowelizację, która trafiła z powrotem do Sejmu. Przeciwnicy zmian zwracają uwagę, że pieniądze, na jakie mogliby liczyć wywłaszczani, w wielu przypadkach będą niższe niż możliwe do uzyskania obecnie. Godzi to tym samym w wymaganą przez konstytucję koniecznością zapewnienia słusznych odszkodowań (art. 21 Konstytucji RP).

Kolej Dużych prędkości w Polsce – kiedy ruszą prace?

Wywłaszczenia pod budowę KDP mają dotknąć na początku mieszkańców obszarów położonych najbliżej CPK. Roboty na wyznaczonych trasach mają ruszyć w 2024 r.

Zgodnie z harmonogramem, realizacja odcinka Warszawa-Łódź zakończy się do 2027 r., natomiast inwestycja na trasie Łódź-Wrocław do 2028 r. Rok później spółka ma sfinalizować budowę na trasie Sieradz-Poznań. Koniec inwestycji kolejowych przewiduje się na 2034 r.

Wywłaszczenia związane z budową Kolei Dużych Prędkości – podsumowanie

Inwestycje kolejowe towarzyszące budowie CPK mają poprawić komunikację pomiędzy różnymi obszarami kraju. Plany nowych torowisk nakreślono jednak często przez gęsto zabudowane obszary.

Wiązać się to będzie z koniecznością wywłaszczeń dziesiątków tysięcy nieruchomości. Ludzie utracą nie tylko części swoich działek (pól, sadów, ogrodów), ale również budynki kluczowe dla funkcjonowania gospodarstw rolnych, domy oraz przedsiębiorstwa.

Rozmach inwestycji związanych z budową CPK krytykowany jest zarówno pod kątem ww. kosztów społecznych, jak i niepełnego uzasadnienia biznesowego, wskazującego na ich opłacalność (ocena ogólna zawarta jest w Informacji o wynikach kontroli NIK w sprawie Centralnego Portu Komunikacyjnego).

Źródła:

• Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami
• Ustawa z dnia 28 marca 2003 r. o transporcie kolejowym
• Ustawa z dnia 15 września 2022 r. o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami
• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.
• Informacja o wynikach kontroli NIK z 26 października 2021 r. w sprawie Centralnego Portu Komunikacyjnego