Partycypacja społeczna w planowaniu przestrzennym po reformie

Nieodzownym elementem prawidłowej polityki urbanistycznej powinien być czynny udział mieszkańców. Reforma systemu planowania przestrzennego zmienia zasady partycypacji społecznej w procesach planistycznych. Przeczytaj nasz dzisiejszy artykuł i zapoznaj się z nowelizacją.

Zgodnie z art. 2 pkt 1 Ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (dalej: upzp), racjonalna gospodarka planistyczna powinna uwzględniać zasady zachowania tzw. ładu przestrzennego, czyli takiego ukształtowania przestrzeni, które tworzy harmonijną całość oraz uwzględnia w uporządkowanych relacjach wszelkie uwarunkowania i wymagania:

• • funkcjonalne,
•  
  • społeczno-gospodarcze,
•  
  • środowiskowe,
•  
  • kulturowe,
•  
  • kompozycyjno-estetyczne.

Planiści stają często przed niełatwym zadaniem pogodzenia spójności urbanistycznej z często sprzecznymi interesami inwestorów i mieszkańców danego obszaru.

Powodzenie takiej polityki zależy od dobrego rozeznania potrzeb i oczekiwań społecznych, co nie jest możliwe bez czynnego uczestnictwa wszystkich stron w procesach planistycznych. Ustawa z dnia 7 lipca 2023 r. o zmianie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz niektórych innych ustaw (dalej: nowelizacja) znacząco zmienia system partycypacji społecznej w planowaniu przestrzennym.

Nowelizacja wprowadza przepisy regulujące zasady prowadzenia konsultacji społecznych dotyczących planowania przestrzennego przez samorządy gminne (też miasta na prawach powiatu) i wojewódzkie (art. 8m upzp).

Czym jest partycypacja społeczna?

Znowelizowana Ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym jasno określiła, czym jest partycypacja społeczna w planowaniu przestrzennym. Zgodnie z art. 8e ust. 1 upzp, polega ona na:

• • udziale interesariuszy w przygotowaniu aktów planowania przestrzennego, w tym umożliwieniu im wypowiadania się, składania wniosków lub uczestnictwa w konsultacjach społecznych;
•  
  • poznaniu potrzeb, zebraniu stanowisk i pomysłów interesariuszy dotyczących polityki przestrzennej;
•  
  • prowadzeniu działań edukacyjnych i informacyjnych o istocie, celach i zasadach planowania i zagospodarowania przestrzennego;
•  
  • inicjowaniu, umożliwianiu i wspieraniu działań służących rozwijaniu dialogu między interesariuszami w ramach kształtowania i prowadzenia polityki przestrzennej oraz zwiększaniu udziału interesariuszy w kształtowaniu i prowadzeniu polityki przestrzennej.

Warto przy tym pochylić się na wskazanym pojęciu interesariusza. Legislator do uprawnionych w partycypacji społecznej zaliczył: osoby fizyczne; osoby prawne; jednostki organizacyjne niebędące osobami prawnymi, którym ustawa przyznaje zdolność prawną; jednostki samorządu terytorialnego i ich jednostki organizacyjne; organy władzy publicznej; a także np. jednostki pomocnicze gminy oraz organy doradcze i konsultacyjne gminy (art. 8e ust. 2 upzp).

Co ciekawe, w przypadku osób fizycznych posiadających ograniczoną zdolność do czynności prawnych – a więc m.in. dzieci od 13 roku życia – prawo do partycypacji społecznej przysługuje bez zgody przedstawiciela ustawowego (art. 8e ust. 3 upzp).

Nowelizacja określa również zasady prowadzenia partycypacji społecznej, do których należą (art. 8e ust. 4 upzp):

• • sposób umożliwiający aktywny udział interesariuszy, w tym osób ze szczególnymi potrzebami;
•  
  • poszanowanie jawności i sprawności postępowań;
•  
  • używanie niespecjalistycznego języka w opracowaniach dotyczących sporządzanych aktów;
•  
  • wyjaśnienia konsekwencji sporządzanych aktów.

Konsultacje społeczne w reformie planistycznej

Kluczowym elementem partycypacji społecznej są konsultacje społeczne. Nowelizacja zmienia sposób informowania interesariuszy o wszelkich działaniach planistycznych. Przede wszystkim znikł obowiązek informowania stron o rozpoczęciu konsultacji z 7-dniowym wyprzedzeniem. Czas konsultacji uległ jednocześnie wydłużeniu – z obecnych minimum 21 dni – do 28 dni (art. 8j pkt 1 upzp).

Zgodnie z art. 8h ust. 1 upzp, o sposobach, miejscach i terminach prowadzenia konsultacji społecznych organy ogłaszają nie później niż w dniu rozpoczęcia konsultacji społecznych co najmniej:

• • przez publikację w prasie;
•  
  • przez wywieszenie w widocznym miejscu na terenie objętym sporządzanym aktem planowania przestrzennego lub w siedzibie obsługującego go urzędu;
•  
  • przez udostępnienie informacji na stronie internetowej obsługującego go urzędu, o ile taką posiada, oraz w Biuletynie Informacji Publicznej na stronie podmiotowej obsługującego go urzędu;
•  
  • w sposób zwyczajowo przyjęty w danej gminie.

Ważne ze społecznego punktu widzenia zmiany dotyczyć będą formy konsultacji społecznych, które mają umożliwić udział w nich jak największej liczby osób. Stacjonarne spotkania mają być organizowane m.in. po godzinach pracy, a także w dogodnych dla interesariuszy miejscach, które powinny być przystosowane do osób ze szczególnymi potrzebami (art. 8h ust. 3 upzp).

Dodatkowo konsultacje mogą być przeprowadzane w wielu bardziej przystających obecnie formach, nie tylko w formie tradycyjnych spotkań na salach. W ustawie zaznaczono, że do konsultacji zalicza się również (art. 8i ust. 1 upzp):

• • zbieranie uwag;
•  
  • spotkania otwarte, panele eksperckie lub warsztaty, poprzedzone prezentacją projektu aktu planowania przestrzennego;
•  
  • spotkania plenerowe lub spacery studyjne, zorganizowane na obszarze objętym aktem planowania przestrzennego;
•  
  • ankiety lub geoankiety (ankiety przeprowadzane z wykorzystaniem map);
•  
  • wywiady, punkty konsultacyjne lub dyżury projektanta.

Legislator dopuszcza również przeprowadzenie konsultacji w innych formach niż wymienione (art. 81 ust. 3).

Zbieranie uwag jest w każdym wypadku elementem niezbędnym, aby konsultacje mogły zostać uznane za przeprowadzone w sposób prawidłowy – do tego organizator powinien przeprowadzić przynajmniej jedno spotkanie otwarte albo jeden panel ekspercki lub warsztat – poprzedzone prezentacją aktu planistycznego, a także przeprowadzi przynajmniej jedną z tych form: spotkanie otwarte, spacer studyjny, ankietę, geoankietę, wywiad, dyżur projektanta, jeden punkt konsultacyjny (art. 8i ust. 2 upzp).

Ankiety i geoankiety będzie można przeprowadzać w postaci papierowej lub elektronicznej, w tym za pośrednictwem poczty e-mail, za pomocą formularzy na stronach urzędów itp. Organy mogą przy tym wymagać podania imienia i nazwiska albo nazwy, adresu zamieszkania lub siedziby oraz adresu poczty elektronicznej interesariusza (art. 8i ust. 4-5 upzp).

Spotkania, spacery, warsztaty i panele musza być prowadzone z udziałem pracownika urzędu obsługującego organ sporządzający akt planowania przestrzennego lub podmiotu upoważnionego do opracowania tego dokumentu.

Konsultacje w tej formie mogą być przeprowadzane za pomocą środków porozumiewania się na odległość, muszą jednocześnie zapewniać transmisję obrazu i dźwięku, a interesariusze powinni mieć możliwość zadawania pytań w formie tekstowej. W każdym bowiem przypadku powinni mieć oni możliwość wypowiadania się, zadawania pytań i zgłaszania uwag (art. 8i ust. 6 upzp).

Konsultacje w formie ankietowej i zbierania uwag przeprowadza się przez minimum 28 dni, natomiast wszystkie inne konsultacje przeprowadza się nie wcześniej niż po upływie 7 dni od dnia rozpoczęcia konsultacji społecznych i nie później niż 7 dni przed ostatnim dniem tego terminu (art. 8j upzp).

Od powyższych terminów są jednak wyjątki. W przypadku tzw. postępowania uproszczonego, które dotyczy sytuacji wymienionych w art. 27b ust. 2 upzp, dopuszcza się ograniczenie form konsultacji społecznych do zbierania uwag oraz prowadzenie konsultacji społecznych przez okres co najmniej 14 dni (art. art. 27b ust. 8 upzp), a w przypadku tzw. zintegrowanego planu inwestycyjnego dopuszcza się ograniczenie konsultacji do zbierania uwag oraz prowadzenia ich przez okres co najmniej 21 dni (art. 37ec ust. 5 upzp).

Raport z konsultacji społecznych

Przed rozpoczęciem konsultacji społecznych należy sporządzić wykaz wniosków do projektu aktu planistycznego wraz z propozycją ich rozpatrzenia i z uzasadnieniem. Natomiast przed przedstawieniem radzie gminy projektu aktu trzeba opracować raport podsumowujący przebieg konsultacji społecznych.

W raporcie powinny się znaleźć w szczególności wykaz zgłoszonych uwag wraz z propozycją ich rozpatrzenia i z uzasadnieniem oraz protokoły z czynności przeprowadzonych w ramach konsultacji (art. 8k upzp).

Propozycja rozpatrzenia wniosków do projektu aktu planowania przestrzennego i uwag zgłoszonych w ramach konsultacji społecznych nie podlega zaskarżeniu do sądu administracyjnego (art. 8l upzp).

Partycypacja społeczna w procesie planistycznym – podsumowanie

Nowelizacja reformująca system planowania przestrzennego położyła duży nacisk na udział strony społecznej w procesach planistycznych. Legislator pokusił się również o zdefiniowanie, czym powinna się charakteryzować partycypacja społeczna oraz na jakich zasadach ma się odbywać.

Konsultacje społeczne będą prowadzone w formach bardziej przystających do obecnych realiów (również wirtualnie), a stacjonarne spotkania mają odbywać się w dogodnym czasie (po godzinach pracy) i w miejscach dostosowanych do potrzeb osób z niepełnosprawnościami.

Wydłużeniu uległ również czas na formalne zgłaszanie uwag i zbieranie opinii – po nowelizacji ma wynosić w większości przypadków co najmniej 28 dni.

Źródła:

• • Ustawa z dnia 7 lipca 2023 r. o zmianie ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz niektórych innych ustaw
  • Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym