Przebieg postępowania upadłościowego

Znowelizowane w 2015 roku przepisy ustawy prawo upadłościowe (dalej jako ustawa) wciąż potrafią przysporzyć wiele problemów i wątpliwości. Wierzyciele i dłużnicy często gubią się w gąszczu procedur, terminów, wniosków, stosie dokumentów i formularzy.

Nie wiedzą też, jakie prawa i obowiązki przysługują im w postępowaniu w przedmiocie ogłoszenia upadłości, jak i już we właściwym postępowaniu upadłościowym.

Przebieg postępowania upadłościowego

Niniejszy artykuł ma przybliżyć i opisać krok po kroku etapy postępowania upadłościowego, akcentując likwidację masy upadłości. Nie sposób dokładnie opisać całej procedury krok po kroku przy uwzględnieniu pojawiających się problemów praktycznych, tym samym autor skupia się na modelowym ujęciu tematu.e

Poniższy schemat stanowi systematyczne ujęcie kolejno następujących po sobie działań i czynności, począwszy od zainicjowania postępowania upadłościowego do jego zakończenia. Niektórym z nich, ze względu na doniosłość procesową oraz prawne konsekwencje poświęcono więcej uwagi, o innych jedynie nadmieniono, zaś na temat niektórych zagadnień powstały odrębne artykuły.

Wniosek o upadłość

Postępowanie upadłościowe może być wszczęte tylko na wniosek złożony przez uprawniony podmiot:

• • dłużnika,
•  
  • jego wierzyciela,
•  
  • przez podmioty, które są wymienione w art. 20 ustawy.

Warunkiem ogłoszenia upadłości jest istnienie co najmniej dwóch wierzycieli. Dłużnik jest obowiązany, nie później niż w terminie trzydziestu dni od dnia, w którym stał się niewypłacalny (utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące lub jeżeli osoba prawna lub ułomna osoba prawna posiada zobowiązania przekraczające wartość jego majątku, a stan ten utrzymuje się przez 24 miesiące) zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości.

Wniosek o ogłoszenie upadłości zgłasza się na urzędowym formularzu, w którym wskazuje się:

• • imię i nazwisko dłużnika albo jego nazwę oraz numer PESEL albo numer w Krajowym Rejestrze Sądowym,
•  
  • miejsce w którym znajduje się główny ośrodek podstawowej działalności dłużnika,
•  
  • okoliczności, które uzasadniają wniosek i ich uprawdopodobnienie,
•  
  • dodatkowe informacje wskazane w art. 22 ustawy.

Jeżeli wniosek zgłasza dłużnik wówczas dodatkowo powinien dołączyć:

• • aktualny wykaz majątku z szacunkową wyceną jego składników,
•  
  • bilans sporządzony dla celów postępowania, na dzień przypadający w okresie trzydziestu dni przed dniem złożenia wniosku,
•  
  • spis wierzycieli z podaniem ich adresów i wysokości wierzytelności każdego z nich oraz terminów zapłaty,
•  
  • oświadczenie o spłatach wierzytelności lub innych długów dokonanych w terminie sześciu miesięcy przed dniem złożenia wniosku,
•  
  • spis podmiotów zobowiązanych majątkowo wobec dłużnika wraz z adresami, z określeniem wierzytelności, daty ich powstania i terminów zapłaty,
•  
  • wykaz tytułów egzekucyjnych oraz tytułów wykonawczych przeciwko dłużnikowi,
•  
  • informację o postępowaniach dotyczących ustanowienia na majątku dłużnika hipotek i zastawów oraz innych postępowaniach sądowych, administracyjnych, sądowoadministracyjnych dotyczących majątku dłużnika,
•  
  • informację o miejscu zamieszkania reprezentantów spółki lub osoby prawnej i likwidatorów, jeżeli są ustanowieni.

Jeżeli wniosek o ogłoszenie upadłości zgłasza wierzyciel, powinien we wniosku uprawdopodobnić swoją wierzytelność.

Od wniosku o ogłoszenie upadłości pobiera się opłatę stałą w kwocie 1.000 zł.

Postanowienie sądu o ogłoszeniu upadłości

Sprawy o ogłoszenie upadłości rozpoznaje sąd upadłościowy w składzie 3 sędziów (sąd rejonowy wydział gospodarczy) właściwy dla głównego ośrodka podstawowej działalności dłużnika, czyli miejsca, w którym dłużnik regularnie zarządza swoją działalnością o charakterze ekonomicznym i które jako takie jest rozpoznawalne dla osób trzecich.

Uwzględniając wniosek o ogłoszenie upadłości, sąd wydaje postanowienie o ogłoszeniu upadłości, w którym:

• • wymienia imię i nazwisko dłużnika (upadłego) albo jego nazwę, miejsce zamieszkania albo siedzibę, adres oraz numer PESEL albo numer w Krajowym Rejestrze Sądowym,
•  
  • wzywa wierzycieli upadłego do zgłoszenia wierzytelności w terminie 30 dni od dnia obwieszczenia postanowienia o ogłoszeniu upadłości w Rejestrze,
•  
  • wzywa osoby, którym przysługują prawa oraz prawa osobiste i roszczenia ciążące na nieruchomości należącej do upadłego, jeżeli nie zostały ujawnione przez wpis w księdze wieczystej, do ich zgłoszenia w terminie 30 dni od dnia obwieszczenia postanowienia o ogłoszeniu upadłości w Rejestrze pod rygorem utraty prawa powoływania się na nie w postępowaniu upadłościowym,
•  
  • wyznacza sędziego-komisarza i zastępcę sędziego-komisarza oraz syndyka.

Postanowienie o ogłoszeniu upadłości jest skuteczne i wykonalne z dniem jego wydania, zaś data wydania postanowienia jest datą upadłości. Postanowienie o ogłoszeniu upadłości obwieszcza się.

Oddalenie wniosku u ogłoszenie upadłości

Sąd oddali wniosek o ogłoszenie upadłości złożony przez wierzyciela, jeżeli dłużnik wykaże, że wierzytelność ma w całości charakter sporny, a spór zaistniał między stronami przed złożeniem wniosku o ogłoszenie upadłości. Nadto sąd oddali wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania lub wystarcza jedynie na zaspokojenie tych kosztów.

Sąd może oddalić wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli nie ma zagrożenia utraty przez dłużnika zdolności do wykonywania jego wymagalnych zobowiązań pieniężnych w niedługim czasie. Sąd może również oddalić wniosek w przypadku, gdy majątek dłużnika obciążony jest hipoteką lub zastawem w takim stopniu, że pozostały majątek nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania.

W przypadku zaś złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości i wniosku restrukturyzacyjnego, w pierwszej kolejności rozpoznaje się wniosek restrukturyzacyjny.

Zgłoszenie wierzytelności

Zgłoszenia wierzytelności dokonuje się na piśmie w dwóch egzemplarzach na urzędowym formularzu. Zgłoszenie wierzytelności co do zasady nie wymaga uiszczenia wpisu sądowego i jest dla wierzyciela czynnością bezpłatną.

Jak zostało wcześniej wskazane, wierzytelność zgłasza się w terminie 30 dni od dnia obwieszczenia postanowienia o ogłoszeniu upadłości. Przekroczenie tego terminu i zgłoszenie wierzytelności po jego upływie rodzi po stronie wierzyciela konieczność poniesienia kosztów związanych z ogłoszeniem w Monitorze Sądowym i Gospodarczym o liście wierzytelności, postępowaniem dowodowym przy ustalaniu istnienia wierzytelności oraz wynagrodzenia własnego i osób, które musiał zatrudnić syndyk w związku z ustalaniem uzupełniającej listy wierzytelności.

W zgłoszeniu wierzytelności należy podać:

• • imię i nazwisko albo nazwę wierzyciela i odpowiednio jego miejsce zamieszkania albo siedzibę, adres oraz numer PESEL albo numer w Krajowym Rejestrze Sądowym,
•  
  • określenie wierzytelności wraz z należnościami ubocznymi oraz wartość wierzytelności niepieniężnej,
•  
  • dowody stwierdzające istnienie wierzytelności,
•  
  • kategorię, do której wierzytelność ma być zaliczona,
•  
  • zabezpieczenia związane z wierzytelnością,
•  
  • w razie zgłoszenia wierzytelności, w stosunku do której upadły nie jest dłużnikiem osobistym, przedmiot zabezpieczenia, z którego wierzytelność podlega zaspokojeniu,
•  
  • stan sprawy, jeżeli co do wierzytelności toczy się postępowanie sądowe, administracyjne, sądowoadministracyjne lub przed sądem polubownym.

Jeżeli zgłoszenie odpowiada powyższym wymogom, sędzia-komisarz nie później niż w terminie 2 tygodni przekazuje odpis zgłoszenia syndykowi. Syndyk sprawdza, czy zgłoszona wierzytelność znajduje potwierdzenie w księgach rachunkowych lub innych dokumentach upadłego, we wpisach w księdze wieczystej lub rejestrach oraz wzywa upadłego do złożenia w zakreślonym terminie oświadczenia, czy wierzytelność uznaje.

Po upływie terminu do zgłoszenia wierzytelności i sprawdzeniu zgłoszonych wierzytelności syndyk niezwłocznie sporządza listę wierzytelności, nie później niż w terminie dwóch miesięcy od upływu okresu przewidzianego do zgłaszania wierzytelności.

Po sporządzeniu listy wierzytelności, syndyk przekazuje ją sędziemu-komisarzowi. O dacie złożenia listy wierzytelności obwieszcza się w Monitorze Sądowym i Gospodarczym oraz listę wykłada się w sekretariacie sądu.

Sprzeciw wierzyciela

W terminie dwóch tygodni od obwieszczenia, wierzyciel może złożyć do sędziego-komisarza sprzeciw co do uznania wierzytelności (np. w niepełnej kwocie) lub co do odmowy uznania wierzytelności.

Sprzeciw może być oparty wyłącznie na twierdzeniach i zarzutach wskazanych w zgłoszeniu wierzytelności. Inne twierdzenia i zarzuty mogą być zgłoszone tylko wtedy, gdy wierzyciel wykaże, że ich wcześniejsze zgłoszenie było niemożliwe albo że potrzeba ich wskazania wynikła później.

Sędzia-komisarz doręcza odpis sprzeciwu syndykowi oraz odpowiednio upadłemu i wierzycielowi, którego wierzytelności sprzeciw dotyczy, wyznaczając termin wniesienia odpowiedzi na sprzeciw nie krótszy niż tydzień. Sprzeciw co do zasady rozpoznaje się na posiedzeniu niejawnym.

Na postanowienie w przedmiocie sprzeciwu zażalenie przysługuje upadłemu, syndykowi oraz każdemu z wierzycieli. Po uprawomocnieniu się postanowienia sędziego-komisarza w sprawie sprzeciwu, a w razie jego zaskarżenia, po uprawomocnieniu się postanowienia sądu, sędzia-komisarz dokonuje zmian na liście wierzytelności na podstawie tych postanowień oraz zatwierdza listę wierzytelności.

Po zakończeniu lub umorzeniu postępowania upadłościowego wyciąg z zatwierdzonej przez sędziego-komisarza listy wierzytelności, zawierający oznaczenie wierzytelności oraz sumy otrzymanej na jej poczet przez wierzyciela, jest tytułem egzekucyjnym przeciwko upadłemu.

Upadły wskazuje i wydaje syndykowi cały swój majątek

Etap ten nie jest uzależniony od sporządzenia czy zatwierdzenia listy wierzytelności i następuje już po ogłoszeniu upadłości. Aby jednak zachować konsekwencję i płynność związaną z omawianiem czynności stricte likwidacyjnych, umieszczony został przez autora na czwartej pozycji.

Przechodząc do meritum, upadły obowiązany jest wskazać i wydać syndykowi cały swój majątek, dokumenty dotyczące jego działalności, majątku oraz rozliczeń, w szczególności księgi rachunkowe, inne ewidencje prowadzone dla celów podatkowych i korespondencję.

Dodatkowo upadły obowiązany jest udzielać wszelkich potrzebnych wyjaśnień dotyczących swojego majątku. Nałożony na upadłego obowiązek wskazania i wydania syndykowi majątku jest konsekwencją zasad, według których upadły traci zarząd oraz możliwość korzystania z majątku stanowiącego masę upadłości i rozporządzania tym majątkiem, zaś syndyk masy upadłości obejmuje ten majątek, zarządza nim, zabezpiecza przed zniszczeniem, uszkodzeniem lub zabraniem go przez osoby postronne oraz przeprowadza jego likwidację.

Sędzia-komisarz może zastosować środki przymusu wobec upadłego, który uchybia swoim obowiązkom albo po ogłoszeniu upadłości dopuszcza się czynów mających na celu ukrycie majątku, obciążenie go pozornymi zobowiązaniami lub w jakikolwiek sposób utrudnia ustalenie składu masy upadłości.

Spis inwentarza i oszacowanie masy upadłości

Sporządzenie planu likwidacyjnego

Sporządzenie przez syndyka sprawozdania finansowego na dzień poprzedzający ogłoszenie upadłości

Likwidacja masy upadłości

Określenie funduszy masy upadłości

Wyżej wymienione czynności związane są z procesem likwidacji masy upadłości. Ich syntetyczne ujęcie przedstawione zostały w odrębnym artykule dotyczącym procedury likwidacji masy upadłości, do których zapraszam pod poniższymi linkami:

Plan podziału

Wykonanie planu podziału

Po wykonaniu przez syndyka czynności stricte likwidacyjnych należy dokonać podziału między wierzycieli funduszy masy upadłości. Należności podlegające zaspokojeniu z funduszów masy upadłości dzieli się na następujące kategorie:

kategoria pierwsza: 

• • należności ze stosunku pracy,
  • należności rolników z tytułu umów o dostarczenie produktów z własnego gospodarstwa rolnego,
  • należności alimentacyjne oraz renty z tytułu odszkodowania za wywołanie choroby, niezdolności do pracy, kalectwa lub śmierci i renty z tytułu zamiany uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę,
  • przypadające za trzy ostatnie lata przed ogłoszeniem upadłości należności z tytułu składek na ubezpieczenia społecznego,
  • należności powstałe w postępowaniu restrukturyzacyjnym z czynności zarządcy albo należności powstałe z czynności dłużnika dokonanych po otwarciu postępowania restrukturyzacyjnego.

kategoria druga – inne należności, jeżeli nie podlegają zaspokojeniu w innych kategoriach, w szczególności podatki i inne daniny publiczne oraz pozostałe należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne;

kategoria trzecia – odsetki od należności ujętych w wyższych kategoriach w kolejności, w jakiej podlega zaspokojeniu kapitał, a także sądowe i administracyjne kary grzywny oraz należności z tytułu darowizn i zapisów;

kategoria czwarta – należności wspólników albo akcjonariuszy z tytułu pożyczki lub innej czynności prawnej o podobnych skutkach, w szczególności dostawy towaru z odroczonym terminem płatności, dokonanej na rzecz upadłego będącego spółką kapitałową w okresie pięciu lat przed ogłoszeniem upadłości, wraz z odsetkami.

Powyższe należności zaspokaja się dopiero po zaspokojeniu w całości kosztów postępowania, zobowiązań masy upadłości i należności alimentacyjnych. Jeżeli suma przeznaczona do podziału nie wystarcza na zaspokojenie w całości wszystkich należności, należności dalszej kategorii zaspokaja się dopiero po zaspokojeniu w całości należności poprzedzającej kategorii. Jeżeli suma przeznaczona do podziału nie wystarcza na zaspokojenie w całości wszystkich należności tej samej kategorii, należności te zaspokaja się stosunkowo do wysokości każdej z nich.

Działania sędziego-komisarza

Syndyk sporządza i składa sędziemu-komisarzowi plan podziału funduszów masy upadłości, w którym określa sumę podlegającą podziałowi, wymienia wierzytelności i prawa osób uczestniczących w podziale, określa sumę, jaka każdemu z uczestników przypada z podziału, wskazuje, które sumy mają być wypłacone, a które (i z jakich przyczyn) mają być pozostawione w depozycie sądowym oraz określa, czy plan podziału jest częściowy czy ostateczny.

Sędzia-komisarz zawiadamia upadłego i członków rady wierzycieli oraz obwieszcza, że plan podziału można przeglądać w sekretariacie sądu i w terminie dwóch tygodni od dnia obwieszczenia wnosić zarzuty przeciwko planowi podziału.

Zarzuty, które należy wnieść w formie pisma procesowego, mogą dotyczyć np. tego, że:

• • wierzytelność powinna być umieszczona w planie w wyższej sumie lub w lepszej kategorii,
•  
  • inna wierzytelność nie powinna być uwzględniona lub wypłacona bez zabezpieczenia,
•  
  • złożenie wierzytelności do depozytu sądowego jest bezpodstawne itp.

Co się jednak tyczy kategorii i wysokości wierzytelności umieszczonych w planie podziału, należy uznać, że kwestie te nie mogą być przedmiotem zarzutów, ponieważ są one objęte listą wierzytelności podlegającą odrębnemu zaskarżeniu w trybie wniesienia sprzeciwu do listy wierzytelności.

Sędzia-komisarz zatwierdza plan podziału, jeżeli nie wniesiono zarzutów. W razie ich wniesienia po uprawomocnieniu się postanowienia sędziego-komisarza w sprawie zarzutów. Plan podziału wykonuje się niezwłocznie po jego zatwierdzeniu. Wykonując plan podziału, syndyk wydaje wierzycielowi należną mu kwotę lub przelewa ją na rachunek bankowy wierzyciela, a następnie składa sprawozdanie z wykonania planu podziału.

Zakończenie postępowania upadłościowego.

Zakończenie postępowania upadłościowego może nastąpić na skutek:

1. Umorzenia postępowania upadłościowego, jeżeli:
   • majątek pozostały po wyłączeniu z niego przedmiotów majątkowych dłużnika obciążonych hipoteką, lub zastawem nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania (w takim wypadku sąd ustala, czy materiał zgromadzony w sprawie daje podstawę do rozwiązania podmiotu wpisanego do KRS bez przeprowadzania postępowania likwidacyjnego);
   • wierzyciele zobowiązani uchwałą zgromadzenia wierzycieli albo postanowieniem sędziego-komisarza nie złożyli w wyznaczonym terminie zaliczki na koszty postępowania, a brak jest płynnych funduszów na te koszty;
   • wszyscy wierzyciele, którzy zgłosili swoje wierzytelności, żądają umorzenia postępowania.
2. Podziału funduszów masy upadłości między wierzycieli w formie “ostatecznego planu podziału”;
3. Zaspokojenia wszystkich wierzycieli w toku postępowania upadłościowego;
4. Przyjęcia układu przez zgromadzenie wierzycieli i prawomocnego zatwierdzenia tego układu przez sąd.

Oprócz tego postępowanie upadłościowe może ulec zakończeniu przez to, że w wyniku prawomocnego odrzucenia albo oddalenia wniosku o ogłoszenie upadłości sąd postanowi uchylić postępowanie upadłościowe.

Umorzenie postępowania upadłościowego następuje wyłącznie z przyczyn formalnych. “Uchylenie” postępowania następuje wtedy, gdy brak było formalnych albo materialnych przesłanek ogłoszenia upadłości. W przypadkach wymienionych pod pkt b) i c) sąd wydaje postanowienie “o stwierdzeniu zakończenia postępowania upadłościowego”, co można uznać za merytoryczne załatwienie sprawy.

Skutki zakończenia postępowania upadłościowego

Prawomocne zakończenie postępowania upadłościowego wywołuje różne skutki prawne, w zależności od osoby upadłego i przyczyny zakończenia postępowania.

Jeśli upadłym jest przedsiębiorca będący osobą fizyczną, to osoba ta odzyskuje w pełni swobodne rozporządzanie swym majątkiem, nierozdzielonym między wierzycieli.

Jeśli przedsiębiorcą, w stosunku do którego ogłoszono upadłość, była osoba prawna lub inna jednostka organizacyjna, to w wyniku zakończenia postępowania upadłościowego podmiot ten może (ale nie musi) stracić swój byt prawny.

Należy pamiętać, że wykreślenie z rejestru sądowego podmiotu mającego status spółki osobowej (oraz innych podmiotów gdzie mamy do czynienia z odpowiedzialnością solidarną) nie powoduje niemożności dochodzenia roszczeń od wspólników takiego podmiotu.