Procedura likwidacji masy upadłości – część I

Procedura likwidacji masy upadłości to usystematyzowane i przewidziane prawem – przepisami ustawy prawo upadłościowe – działania podejmowane głównie przez syndyka w toku postępowania upadłościowego, w którym ogłoszono upadłość obejmującą likwidację majątku upadłego.

Działania te mają za zadanie likwidację masy upadłości, co w większości przypadków oznacza zbycie majątku upadłego, ściągnięcie lub zbycie jego wierzytelności, oraz wykonanie przysługujących mu praw, celem uzyskania środków pieniężnych do zaspokojenia wierzycieli.

Co zatem kryje się pod pojęciem „masa upadłości” i jak wygląda procedura jej likwidacji?

• Postępowanie upadłościowe – etapy krok po kroku

Czym jest masa upadłości? 

W myśl art. 61 i 62 prawa upadłościowego z dniem ogłoszenia upadłości (a więc nie z dniem uprawomocnienia się postanowienia o ogłoszeniu upadłości) majątek upadłego staje się masą upadłości.

Masę upadłości tworzy więc istniejący w dniu ogłoszenia oraz nabyty w toku postępowania upadłościowego majątek upadłego służący zaspokojeniu wierzycieli w tym postępowaniu. W skład masy upadłości wchodzi cały kompleks zbywalnych praw majątkowych.

Powstanie masy upadłości oznacza, że upadły (dłużnik) traci prawo zarządu, korzystania oraz rozporządzania mieniem wchodzącym w skład masy. Co więcej upadły nie może pobierać, ani zachować dla siebie pożytków, jakie przynoszą składniki tego mienia, a wszelkie te uprawnienia przejmuje, z pewnymi ograniczeniami, syndyk.

Co nie wlicza się w skład masy upadłości?

Procedura likwidacji masy upadłości

Przechodząc do procedury likwidacji masy upadłości, należy poświęcić się lekturze art. 306 i nast. prawa upadłościowego, które wskazują na kolejno występujące fazy  likwidacji masy.

Faza pierwsza „rachunkowa”

Po ogłoszeniu upadłości syndyk niezwłocznie przystępuje do spisu inwentarza i oszacowania masy upadłości oraz sporządzenia planu likwidacyjnego. Syndyk składa sędziemu-komisarzowi spis inwentarza wraz z planem likwidacyjnym w terminie trzydziestu dni od dnia ogłoszenia upadłości.

Spis inwentarza jest podstawową czynnością zmierzającą do zabezpieczenia majątku upadłego i dopiero po jego dokonaniu możliwe jest ustalenie majątku masy upadłości i sporządzenie planu likwidacji. Najprościej ujmując, spis inwentarza to spis z natury składników majątku upadłego, do których upadły ma tytuł prawny. Inwentaryzacja powinna objąć cały majątek należący do upadłego, zarówno znajdujący się w jego posiadaniu, jak i we władaniu osób trzecich. Dlatego osoba, w której władaniu – z jakiegokolwiek tytułu (np. najmu, zastawu, użyczenia, dzierżawy, itp.) – znajdują się ruchomości upadłego, ma obowiązek zawiadomić o tym syndyka, a także na żądanie syndyka dokonującego spisu inwentarza powinna okazać rzeczy, którymi włada, w celu ujęcia ich w tym spisie. Spis inwentarza obejmuje następujące pozycje przedmiotowe:

1) środki w kasie;

2) środki pieniężne na rachunkach bankowych;

3) nieruchomości i użytkowanie wieczyste;

4) ruchomości;

5) inne prawa.

Jeżeli syndyk na podstawie ksiąg upadłego oraz dokumentów bezspornych ustali, że w skład masy upadłości wchodzą ruchomości, nieruchomości oraz środki pieniężne, których syndyk nie objął, sporządza ich spis. W miarę ich obejmowania albo uzyskiwania ich równowartości syndyk składa uzupełnienie spisu inwentarza.

Wraz ze spisem inwentarza dokonuje się oszacowania majątku wchodzącego do masy upadłości. Przepisy nie określają, według jakich kryteriów powinna być ustalana suma oszacowania poszczególnych składników masy upadłości, i nie regulują koniecznych kwalifikacji osób dokonujących oszacowania tychże składników.

Jeśli postępowanie upadłościowe trwa stosunkowo długo, to występuje konieczność aktualizacji oszacowania aktywów co roku, jest to szczególnie istotne gdy w trakcie roku obrotowego nastąpią zdarzenia powodujące wzrost wartości aktywów masy upadłości (np. wzrośnie wartość nieruchomości poprzez zmianę miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego).

Ogłoszenie upadłości obejmującej likwidację majątku upadłego wymaga dodatkowo sporządzenia “planu likwidacyjnego”, którego istotnymi elementami są preliminarz wydatków oraz “ekonomiczne uzasadnienie dalszego prowadzenia działalności gospodarczej”. 

Plan likwidacyjny powinien zaś w sposób syntetyczny przedstawiać proponowane przez syndyka sposoby sprzedaży majątku wraz z przewidywanymi terminami, a także preliminarz wydatków, które syndyk planuje ponieść w czasie trwania postępowania upadłościowego. Plan likwidacyjny jest de facto założeniem, przypuszczeniem kierunków postępowania na podstawie wstępnych obserwacji i wniosków syndyka.

W praktyce plan likwidacyjny sporządzany przez syndyka do miesiąca od dnia ogłoszenia upadłości ulega bardzo często umniejszeniu, związanej m.in. z brakiem chętnych na zakup składników majątkowych.

Jak przebiega faza druga?

Faza druga – Na podstawie spisu inwentarza i innych dokumentów upadłego oraz oszacowania syndyk sporządza sprawozdanie finansowe na dzień poprzedzający ogłoszenie upadłości i niezwłocznie przedkłada je sędziemu-komisarzowi.

Obowiązek sporządzenia sprawozdania finansowego spoczywa wyłącznie na syndyku, może on jednak korzystać przy tym z pomocy osoby obeznanej z rachunkowością. Zgodnie z ustawą o rachunkowości “sprawozdanie finansowe składa się z:

1) bilansu,

2) rachunku zysków i strat,

3) informacji dodatkowej, obejmującej wprowadzenie do sprawozdania finansowego oraz dodatkowe informacje i objaśnienia”.

Sporządzenie wymienionych dokumentów odbywa się zgodnie z ustawą o rachunkowości z uwzględnieniem spisu inwentarza i innych dokumentów upadłego oraz oszacowania dokonanego w postępowaniu upadłościowym.

Sędzia-komisarz bada przedstawione mu dokumenty i może je zwrócić syndykowi w celu uzupełnienia lub sprostowania (np. w razie, gdy inwentarz obejmuje przedmioty, które nie powinny w nim być zamieszczone, ponieważ są wolne od egzekucji, albo też nie wykazuje takich przedmiotów i praw, które powinny być w nim uwidocznione).

Jeżeli z jakichkolwiek przyczyn syndyk nie może sporządzić spisu inwentarza, oszacowania, planu likwidacji lub sprawozdania finansowego w terminie trzydziestu dni od dnia ogłoszenia upadłości, składa sędziemu-komisarzowi, w terminie miesiąca od dnia ogłoszenia upadłości, pisemne sprawozdanie ogólne o stanie masy upadłości i o możliwości zaspokojenia wierzycieli.

Celem tego sprawozdania jest dostarczenie sędziemu-komisarzowi informacji o stanie majątkowym masy upadłości i o przypuszczalnym wyniku postępowania upadłościowego. Dlatego sprawozdanie to powinno przynajmniej w ogólnych zarysach wymieniać części składowe majątku z podaniem ustalonej choćby w przybliżeniu ich wartości oraz określać stan długów i możliwości likwidacji majątku i zaspokojenia wierzycieli.

Część I artykułu przybliżyła zagadnienia wstępne związane z przystąpieniem syndyka do likwidacji masy upadłości. Zapraszam do zapoznania się z drugą częścią publikacji, która charakteryzuje dalsze fazy likwidacji masy.