Czy można skierować egzekucję przeciwko wspólnikom spółki jawnej w przypadku bezskutecznej egzekucji spółki?

Problem: Czy można skierować egzekucję przeciwko wspólnikom spółki jawnej, podczas gdy komornik nie wydał jeszcze postanowienia o umorzeniu egzekucji prowadzonej przeciwko spółce jawnej w związku z jej bezskutecznością.

Rozwiązanie: Aby zrozumieć istotę problemu należy przybliżyć zagadnienia związane z odpowiedzialnością wspólników za zobowiązania spółki jawnej, które uregulowane są w kodeksie spółek handlowych (dalej jako: k.s.h.). W myśl art. 22 § 2 k.s.h. za zobowiązania spółki jawnej odpowiada każdy ze wspólników całym swoim majątkiem bez ograniczeń solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką, z uwzględnieniem art. 31 § 1 k.s.h.

Przedmiotowy przepis wskazuje zaś, że wierzyciel spółki może prowadzić egzekucję z majątku wspólnika w przypadku, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna (tak zwana subsydiarna odpowiedzialność wspólnika). Tym samym odpowiedzialność wspólników spółki jawnej można określić jako:

1. 1. osobistą i nieograniczoną – wspólnik odpowiada całym swoim majątkiem bez ograniczeń,
   2. solidarną – wierzyciel może dochodzić roszczeń przeciwko dowolnie przez siebie wybranemu dłużnikowi, może to być jeden dłużnik, kilku z nich lub wszyscy. Wedle własnego uznania wierzyciel może od danego dłużnika dochodzić całości albo części roszczenia. Natomiast wspólnicy, którzy spełnili roszczenie mogą dochodzić zwrotu spełnionego świadczenia od wspólników, którzy w ogóle nie spełnili roszczenia bądź spełnili je w mniejszej części.
   3. subsydiarną – wierzyciel może wnieść powództwo przeciwko dowolnemu wspólnikowi lub spółce w dowolnej kolejności. Jednak egzekucję z majątku wspólnika może prowadzić dopiero, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna.

Subsydiarna odpowiedzialność wspólnika determinuje możliwość uzyskania tytułu wykonawczego przeciwko wspólnikowi i zastosowanie art. 778¹ kodeksu postępowania cywilnego, w myśl którego „tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko spółce jawnej (…) sąd nadaje klauzulę wykonalności przeciwko wspólnikowi ponoszącemu odpowiedzialność bez ograniczenia całym swoim majątkiem za zobowiązania spółki, jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, jak również wtedy, gdy jest oczywiste, że egzekucja ta będzie bezskuteczna.”

Warunkiem nadania klauzuli wykonalności przeciwko wspólnikom spółek osobowych na podstawie powyższego przepisu jest stwierdzenie, że egzekucja przeciwko spółce okazała się bezskuteczna albo też jest oczywiste, że egzekucja ta będzie bezskuteczna.

Sprawa komplikuje się w przypadku gdy spółka nie posiada żadnego majątku a jedynie wysokie zobowiązania, zaś świadomi subsydiarnej odpowiedzialności za zobowiązania spółki wspólnicy, z prywatnego majątku zasilają co miesiąc konto bankowe spółki nieznacznymi wpłatami.

Udaremniają przy tym możliwość umorzenia egzekucji prowadzonej przeciwko spółce oraz uniemożliwiają wierzycielom uzyskanie tytułu wykonawczego i skierowanie egzekucji bezpośrednio do nich jako wspólników spółki.

Jeszcze raz bowiem należy podkreślić, że odpowiedzialność wspólnika za zobowiązania spółki istnieje od chwili powstania tych zobowiązań, ale dopiero bezskuteczna egzekucja roszczeń przeciwko spółce stanowi przesłankę realizacji odpowiedzialności wspólnika.

Problem można rozwiązać na dwa sposoby – pozywając wspólników, albo wykazując bezskuteczność egzekucji w inny sposób niż przedkładając postanowienie komornika o umorzeniu egzekucji.

Po pierwsze, wierzyciel może w dowolnym czasie wytoczyć powództwo przeciwko wspólnikowi spółki w celu uzyskania tytułu egzekucyjnego, zanim egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna, aby następnie móc na tej podstawie wnioskować o nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności w trybie art. 786 § 1 k.p.c.

Wierzyciel spółki nie ma obowiązku wytoczenie powództwa przeciwko wspólnikowi, jednakże powództwo przeciwko spółce oraz wspólnikowi wzmacnia ochronę jego interesu. W celu skutecznego wyegzekwowania należności spółki wierzyciel powinien pozwać zarówno spółkę, jak i wspólnika oraz zgłosić wnioski o zabezpieczenie roszczenia na ich majątku, tym samym zabezpieczając się przed ewentualnymi nieuczciwymi działaniami wspólników spółki polegającymi na pozbywaniu się ich majątku.

Po drugie, jeżeli wierzyciel uzyskał tytuł wykonawczy przeciwko spółce ale nie występował wcześniej z powództwem przeciwko wspólnikom i zabezpieczeniem roszczenia na ich majątku, należy wykazać że egzekucja i tak byłaby bezskuteczna pomimo braku stosownego postanowienia komornika.

Przypomnieć należy, że podstawowym dowodem wskazującym na bezskuteczność czynności egzekucyjnych prowadzonych z majątku osobowych spółek prawa handlowego jest prawomocne postanowienie komornika stwierdzające bezskuteczność prowadzonego postępowania egzekucyjnego.

Bezskuteczność egzekucji powinna oznaczać, że brak jest wątpliwości co do tego, że roszczenie wierzyciela nie może zostać zaspokojone z jakiegokolwiek majątku spółki. Nie wystarczy wykazanie bezskuteczności egzekucji jedynie z jednego składnika majątku spółki.

Nie mniej jednak, wierzyciel może również nie prowadzić postępowania egzekucyjnego, jeżeli w inny sposób niż za pomocą postępowania egzekucyjnego będzie w stanie wykazać okoliczność bezskuteczności egzekucji. 

Za dowód świadczący o bezskuteczności egzekucji uznaje się: wykaz majątku spółki lub bilans i księgi handlowe, jeżeli z dokumentów tych wynika w sposób ewidentny, że majątek spółki nie wystarcza na pokrycie określonych wierzytelności, dowód w postaci postanowienia sądu oddalającego wniosek o ogłoszenie upadłości ze względu na to, iż majątek dłużnika oczywiście nie wystarcza nawet na zaspokojenie kosztów postępowania bądź z uwagi na okoliczność, że przedmioty majątkowe wchodzące w skład majątku dłużnika są obciążone zastawem, zastawem rejestrowym lub hipoteką, a pozostały jego majątek oczywiście nie wystarcza nawet na zaspokojenie kosztów postępowania.

Wracając do poruszonego problemu, w którym wspólnicy spółki osobowej, wiedząc o istnieniu tytułu egzekucyjnego wystawionego wyłącznie przeciwko spółce, udaremnią egzekucję ze składników ich majątków osobistych, np. poprzez ukrycie lub zbycie tych składników albo też zasilając rachunki bankowe spółki niskimi kwotami lub wnosząc do spółki ruchomości o znikomej wartości handlowej, można wykazać np. przedkładając księgi handlowe spółki pozorność takich działań.

Dodatkowo, w przypadku gdy spółka jawna dysponuje majątkiem, nawet bardzo dużym, z którego można prowadzić egzekucję, ale nie aż tak dużym, by zaspokoić interes wierzyciela, można od razu skierować wniosek o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko wspólnikom i przeciwko nim prowadzić egzekucję.

Subsydiarna odpowiedzialność wspólników za zobowiązania spółki jawnej nie może w takim przypadku odgrywać decydującej roli. Pierwszeństwo należy dać ochronie wierzycieli i dopuścić możliwość uzyskania od razu klauzuli wykonalności przeciwko wspólnikom.

Do ustalenia przez sąd w postępowaniu klauzulowym oczywistej bezskuteczności przyszłej egzekucji wystarczające jest wykazanie przez wierzyciela, iż posiadany przez spółkę majątek nie wystarczy na pełne zaspokojenie jego wierzytelności.