Prawa i obowiązki świadka w postępowaniu cywilnym

Niejeden z nas otrzymał wezwanie do osobistego stawiennictwa w sądzie, gdzie miał być przesłuchany w charakterze świadka. Trzeba pamiętać, że bycie świadkiem nie jest prawem, lecz obowiązkiem.

Nie możemy zignorować takiego wezwania, ponieważ mogą nas spotkać dolegliwe konsekwencje. Niewiele osób zdaje sobie sprawę, jakie dokładnie są prawa i obowiązki świadka – bardzo często pojawiają się pytania:

• • Czy obecność w sądzie jest konieczna?
•  
  • Czy zeznanie można złożyć na piśmie?
•  
  • Co zrobić, gdy sąd zobowiązuje nas do przyjazdu do miejscowości oddalonej 500 km od miejsca naszego zamieszkania?
•  
  • Jak odzyskać koszty podróży?
•  
  • Jak się zachować,  kiedy termin rozprawy przypada w tym samym czasie co nasze wykupione kilka miesięcy temu wakacje?

Niniejszy artykuł przybliży prawa i obowiązki świadka w postępowaniu cywilnym oraz odpowie na powyższe pytania.

• Oferta usług prawnych INLEGIS Kancelarie Prawne dostępna na stronie głównej Inlegis.pl

Kto może być świadkiem w postępowaniu cywilnym?

Dowód z zeznań świadków, obok dowodu z dokumentów, jest jednym z najbardziej powszechnych środków dowodowych wykorzystywanych w postępowaniu cywilnym przed sądem.

Powód lub pozwany składa wniosek dowodowy o przesłuchanie świadka – osoby fizycznej, wskazując jego adres oraz okoliczności na jakie ma być przesłuchany. Zeznaniem jest oświadczenie świadka o posiadanych przez niego wiadomościach na temat faktów badanych w toku postępowania.

Zgodnie z kodeksem postępowania cywilnego świadkami nie mogą być:

• • osoby niezdolne do spostrzegania lub komunikowania swych spostrzeżeń (np. dzieci, osoby chore psychicznie);
•  
  • wojskowi i urzędnicy niezwolnieni od zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli „zastrzeżone” lub „poufne”  oraz osoby zobowiązane do zachowania tajemnicy Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli ich zeznanie miałoby być połączone z jej naruszeniem;
•  
  • przedstawiciele ustawowi stron oraz osoby, które mogą być przesłuchane w charakterze strony jako organy osoby prawnej lub innej organizacji mającej zdolność sądową;
•  
  • współuczestnicy jednolici;
•  
  • w sprawach o rozwód małoletni, którzy nie ukończyli 13 lat oraz zstępni stron (np. dzieci), którzy nie ukończyli 17 lat.

Czy można odmówić składania zeznań?

Należy odróżnić niemożność bycia świadkiem od prawa do odmowy składania zeznań oraz prawa odmowy udzielenia odpowiedzi na pytanie.

Nikt nie ma prawa odmówić zeznań w charakterze świadka, z wyjątkiem małżonków stron, ich wstępnych, zstępnych i rodzeństwa oraz powinowatych w tej samej linii lub stopniu, jak również osób pozostających ze stronami w stosunku przysposobienia. Prawo odmowy zeznań trwa także po ustaniu małżeństwa lub rozwiązaniu stosunku przysposobienia.

Dodatkowo świadek może odmówić odpowiedzi na zadane mu pytanie, jeżeli zeznanie mogłoby narazić jego lub jego bliskich, na odpowiedzialność karną, hańbę lub dotkliwą i bezpośrednią szkodę majątkową, bądź jeżeli zeznanie miałoby być połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej.

Ustawodawca szczególną ochroną otoczył duchownych, którzy mogą odmówić zeznań co do faktów powierzonych im na spowiedzi.

Prawa i obowiązki świadka – etap składania zeznań

Znaczna odległość od miejsca zamieszkania

Czynność składania zeznań co do zasady odbywa się w budynku sądu, od którego świadek otrzymał wezwanie. Wyjątkowo, osoby dotknięte chorobą bądź kalectwem, mogą być przesłuchane w miejscu pobytu, jeżeli stan ich zdrowia uniemożliwia im opuszczenie tego miejsca.

Natomiast jeżeli świadek ma być przesłuchiwany w sądzie znajdującym się w znacznej odległości od miejscowości, w której mieszka (z praktyki jest to odległość ponad 50 km), ma wówczas możliwości skorzystania z przesłuchania w trybie tzw. „pomocy sądowej” w sądzie rejonowym właściwym dla miejsca jego zamieszkania.

Z wnioskiem o przesłuchanie osoby w ramach pomocy sądowej powinna wystąpić strona, która wnosi o przesłuchanie tego świadka. Jeżeli jednak tego nie zrobi i świadek otrzyma wezwanie do stawiennictwa w odległym sądzie, nic nie stoi na przeszkodzie złożeniu bezpośrednio przez wezwaną osobę wniosku o przesłuchanie jej w sądzie rejonowym właściwym dla jej miejsca zamieszkania.

Wniosek taki świadek powinien wysłać do sądu przed terminem wyznaczonej rozprawy. Sąd jednak może nie uwzględnić takiego wniosku w zależności od okoliczności konkretnej sprawy.

Brak możliwości stawiennictwa

Jeżeli osoba wezwana w charakterze świadka nie może stawić się na wezwanie sądu powinna złożyć  pismo usprawiedliwiające jej nieobecność. Okoliczności wskazane w usprawiedliwieniu należy udokumentować, np. dołączając zwolnienie lekarskie, czy w przypadku zaplanowanego wyjazdu wakacyjnego, potwierdzenia wykupienia wycieczki bądź bilety lotnicze.

Sąd może uznać usprawiedliwienie niepoparte żadnymi dokumentami za niewystarczające i w konsekwencji nałożyć na świadka grzywnę.

Zeznania wyłącznie w formie ustnej

Jednocześnie przypominam, że obowiązująca w postępowaniu cywilnym zasada bezpośredniości i ustności wyłącza możliwość odbierania od świadków zeznań w formie pisemnej. Dowodem mogą być zatem wyłącznie zeznania, które zostały złożone przed sądem w formie ustnej, osobiście przez osoby w tym celu wezwane.

W myśl art. 245 k.p.c. pisemne oświadczenia osób fizycznych zawierające przytoczenie faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy są jedynie dowodem tego, że osoby, które oświadczenia podpisały, złożyły je w tym dokumencie.

Brak wiedzy na temat stanu faktycznego

Jeżeli jednak świadek nic nie wie o faktach, które ma potwierdzić swoimi zeznaniami, to wówczas ma prawo wyjaśnić to na rozprawie i nie narazić się na żadne sankcje.

Świadek nie może więc zignorować wezwania do stawiennictwa na rozprawę i uznać, że skoro nic nie wie o sprawie to jego obecność jest niepotrzebna. O tym, czy świadek nie ma wiedzy o okolicznościach sprawy, decyduje sąd – a może to zrobić wysłuchując świadka.

Obowiązek mówienia prawdy

Ostatnią ważną powinnością świadka jest mówienie prawdy. Wiąże się to z groźbą ponoszenia odpowiedzialność za składanie fałszywych zeznań. Trzeba jednak wiedzieć, że warunkiem jest wcześniejsze uprzedzenie świadka o takiej odpowiedzialności.

Nieusprawiedliwione niestawiennictwo

W celu stworzenia realnych gwarancji przestrzegania obowiązku zeznawania w charakterze świadka na wezwanie sądu, ustawodawca stworzył katalog środków przymusu, które grożą za jego naruszenie. Za nieusprawiedliwione niestawiennictwo sąd ma obowiązek skazania świadka na grzywnę w wysokości do 5.000 zł.

Następnie sąd ponownie wzywa świadka na kolejną rozprawę wyznaczoną celem jego przesłuchania. W razie ponownego niestawiennictwa sąd obligatoryjnie skazuje świadka na kolejną grzywnę. Jednocześnie, już tylko fakultatywnie, może zarządzić jego przymusowe sprowadzenie.

Dodatkowo za nieuzasadnioną odmowę złożenia zeznań lub przyrzeczenia sąd, po wysłuchaniu obecnych na posiedzeniu stron co do zasadności odmowy, skaże świadka na grzywnę.

Czy świadek postępowania może żądać zwrotu poniesionych kosztów?

Na sam koniec warto wskazać uprawnienie świadka, o którym bardzo często się zapomina, a które stanowi rekompensatę poniesionych przez świadka kosztów. Otóż świadek ma prawo zażądać zwrotu koniecznych wydatków związanych ze stawiennictwem w sądzie, a także wynagrodzenie za utratę zarobku.

Zwrot kosztów podróży

Przede wszystkim świadkowi przysługuje zwrot kosztów podróży w wysokości rzeczywiście poniesionych, racjonalnych i celowych kosztów przejazdu własnym samochodem lub innym środkiem transportu.

Zwrot kosztów podróży przysługuje na zasadach obowiązujących na podstawie rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 stycznia 2013 r. w sprawie należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej.

Zwrot kosztów podróży obejmuje zarówno koszty przejazdu między miejscowościami, jeśli świadek zamieszkuje w innej miejscowości niż miejscowość siedziby sądu, jak również koszty przejazdu w ramach tej samej miejscowości, czyli przejazd środkami komunikacji miejskiej np. z dworca do sądu.

Świadek może również przyjechać na rozprawę własnym środkiem transportu (np. samochodem), a wówczas sąd rozliczy koszty na podstawie stawek wskazanych w rozporządzeniu Ministra Transportu z dnia 23 października 2007 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie warunków ustalania oraz sposobu dokonywania zwrotu kosztów używania do celów służbowych samochodów osobowych, motocykli i motorowerów niebędących własnością pracodawcy, tj. 0,8358 zł za km przebiegu pojazdu dla samochodu osobowego o pojemności skokowej silnika powyżej 900 cm3.

Od kilku lat sądy podchodzą bardzo ostrożnie do wyliczania zwrotu kosztów w oparciu o powyższe rozporządzenie i często dokonują własnych wyliczeń w oparciu o konkretny model pojazdu i pojemność silnika którym przyjechał świadek, co ma wpływ na obniżenie przyznanych kosztów.

Zwrot zarobku lub dochodu utraconego

Świadkowi przysługuje również zwrot zarobku lub dochodu utraconego z powodu stawiennictwa na wezwanie sądu. Wynagrodzenie za utracony zarobek lub dochód za każdy dzień udziału w czynnościach sądowych przyznaje się świadkowi w wysokości jego przeciętnego dziennego zarobku lub dochodu.

W przypadku świadka pozostającego w stosunku pracy przeciętny dzienny utracony zarobek oblicza się według zasad obowiązujących przy ustalaniu należnego pracownikowi ekwiwalentu pieniężnego za urlop.

Zwrot wydatków, utraconego zarobku lub dochodu, wynagrodzenia i kosztów podróży przyznaje się na wniosek świadka złożony na piśmie (w terminie 3 dni od dnia przesłuchania) lub ustnie do protokołu rozprawy.

Podsumowanie

Reasumując, w procesie cywilnym świadkiem zostaje się, jeśli uczestnik postępowania (np. powód, pozwany, wnioskodawca) wskazał nasze imienne i adresowe dane w celu wezwana do złożenia zeznań. Po dopuszczeniu przez sąd tego dowodu, przyznany zostaje nam status świadka, który stwarza nam prawo, ale i jednocześnie obowiązek wypowiedzenia się w danej sprawie.

Bycie świadkiem rodzi dla danego podmiotu prawa i obowiązki, które szczegółowo przybliżone zostały w treści publikacji.