Wywłaszczenie a VAT

Wywłaszczenie nieruchomości wiąże się z przyznaniem odszkodowania. W określonych przypadkach płatnicy VAT będą musieli zapłacić od niego podatek. Przeczytaj nasz artykuł i dowiedz się, jak wyglądają aktualne przepisy oraz orzecznictwo w tej kwestii.

Czym jest wywłaszczenie?

Rosnąca w całym kraju liczba przedsięwzięć (drogowych, kolejowych itp.) wiąże się z wywłaszczeniami. Jest to przymusowe pozbawienie prawa własności, prawa użytkowania wieczystego lub ograniczonych praw rzeczowych na nieruchomościach.

Zgodnie z polskim prawem, wywłaszczenie możliwe jest wyłącznie na cele publiczne i za słusznym odszkodowaniem (art. 21 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.).

Odszkodowanie za wywłaszczenie a podatek VAT

Kwestie związane z powstaniem obowiązku podatkowego w wyniku przyznania odszkodowania za wywłaszczenie regulują przepisy zawarte w Ustawie z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (dalej: uVAT).

Dostawa towarów wiąże się z koniecznością opłacenia VAT-u, czyli podatku od towarów i usług (art. 5 ust. 1 uVAT). Według art. 7 ust. 1 pkt 1 uVAT przez dostawę towarów rozumie się również przeniesienie z nakazu organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w imieniu takiego organu lub przeniesienie z mocy prawa własności towarów w zamian za odszkodowanie.

Dzieje się tak pod warunkiem, że wykonuje ją podatnik w ramach prowadzonej przez niego działalności gospodarczej. Pod tym pojęciem rozumie się również w pewnych przypadkach aktywność rolniczą, a także handlową prowadzoną przez osoby nie będące płatnikami VAT. Kluczowe jest przy tym wykonywanie działalności w sposób zorganizowany i ciągły (art. 2 Ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej).

Może być więc za nią uznany powtarzalny obrót gruntami. Przyjmuje się, że odszkodowanie w tym przypadku pełni funkcję wynagrodzenia za przeniesienie własności towarów.

Powyższe pozostaje w zgodzie z dyrektywą Unii Europejskiej (art. 2 ust. 1 lit. a) Dyrektywy 2006/112/WE Rady z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej), która wskazuje, że opodatkowaniu VAT podlega odpłatna dostawa towarów na terytorium państwa członkowskiego przez podatnika działającego w takim charakterze.

Kwota opodatkowania VAT zależy od rodzaju usługi oraz zbywanego towaru i zwykle wynosić będzie 23% od przyznanej kwoty odszkodowania.

Co do zasady, zwolnieniu z opodatkowania podlegają odszkodowania za wywłaszczone grunty niezabudowane inne niż tereny budowlane (art. 43 ust. 1 pkt 9 uVAT). Zgodnie z art. 2 ust. 1 pkt 33 VAT, pod pojęciem terenów budowlanych rozumie się grunty przeznaczone pod zabudowę zgodnie z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego, a w przypadku braku takiego planu – zgodnie z decyzją o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu, o których mowa w przepisach o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.

Obowiązek uiszczenia podatku w przypadku gruntów budowlanych potwierdził Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (sprawy połączone C-180/10 Słaby i C-181/10 Kuć), orzekając, że dostawę gruntu przeznaczonego pod zabudowę należy uznać za objętą podatkiem od wartości dodanej bez względu na częstotliwości takich transakcji oraz niezależnie od rodzaju prowadzonej działalności gospodarczej, z zastrzeżeniem, że transakcja nie jest tylko czynnością związaną ze zwykłym wykonywaniem prawa własności.

Kwestią kluczową podczas naliczania podatku VAT jest zatem zarówno weryfikacja statusu właściciela, jak i przeznaczenia gruntu oraz charakteru transakcji. Co do zasady bowiem osoby fizyczne, które dokonują transakcji w ramach zarządu majątkiem prywatnym, wykluczone są z grona podatników VAT (Pismo z dnia 10 września 2020 r. Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej 0111-KDIB3-3.4012.365.2020.2.MAZ VAT w zakresie opodatkowania otrzymanego odszkodowania z tytułu wywłaszczenia nieruchomości).

Grunty rolne a podatek VAT

Kwestie związane z opodatkowaniem odszkodowania za wywłaszczone grunty rolne są zawiłe i wzbudzają wiele kontrowersji, a orzecznictwo nie jest w tej kwestii jednolite. Zwolnieni z podatku VAT są rolnicy ryczałtowi, co wynika bezpośrednio z zapisów art. 117 uVAT. W przypadku, kiedy rolnik jest płatnikiem VAT, ale wywłaszczeniu podlegały wyłącznie grunty rolne, orzeczenia bywały często odmienne:

• • Zwalniające z obowiązku podatku VAT, ponieważ gospodarowanie ziemią nie miało związku z prowadzoną działalnością przedsiębiorstwa, a rolnik zbywał majątek osobisty (Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 5 października 2018 r. sygn. akt: I FSK 1639/16).
•  
  • Nakazujące zapłatę podatku VAT, ponieważ przedmiotem dostaw były grunty stanowiące składnik majątkowy przedsiębiorstwa służące prowadzeniu działalności rolniczej, a ta w myśl ustawy o VAT uznawana jest za działalność gospodarczą (Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 11 czerwca 2019 r., sygn. akt: I FSK 781/17).

Problemy interpretacyjne mogą pojawić się, gdy grunty rolne stanowią wspólność małżeńską, a jedno z małżonków jest płatnikiem VAT.

Skomplikowana sytuacja ma również miejsce po wydaniu decyzji ZRID (zezwolenie na realizację inwestycji drogowej), kiedy to wywłaszczane grunty zmieniają przeznaczenie z rolnego na inwestycyjne – na co de facto rolnik nie ma żadnego wpływu. Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z dnia 14 stycznia 2015 r. sygn. akt: 1-14 I SA/Ol 850/14 stwierdził, że w takiej sytuacji odszkodowania powinny być opodatkowane, podczas, gdy Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 23 lipca 2014 r., sygn. akt: I SA/Po 60/14 przyjął odmienne stanowisko.

W związku z powyższym, wskazane jest, aby w razie wątpliwości osoba wywłaszczona wystąpiła do Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej o podatkową interpretację indywidualną lub o wydanie wiążącej informacji stawkowej (WIS) (Pismo z 31 maja 2022 r. w sprawie zniesienia obowiązku zapłaty VAT od odszkodowań za wywłaszczone nieruchomości rolne PT1.8102.21.2022.PSG.407). Koszt obu opinii wynosi tyle samo – 40 zł w przypadku odpowiednio: jednego stanu faktycznego / towaru albo jednej usługi.

Wątpliwości odnośnie granic działalności gospodarczej w przypadku rolnictwa postanowił wyjaśnić Naczelny Sąd Administracyjny, który po posiedzeniu niejawnym 18 stycznia 2023 r. skierował do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej pytanie prejudycjalne.

Pyta w nim, czy przepisy art. 9 ust. 1 w zw. z art. 14 ust. 2 lit. a) Dyrektywy 2006/112/WE Rady z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej nie stoją na przeszkodzie temu, aby uznać że rolnik będący podatnikiem VAT na zasadach ogólnych, który dokonuje przeniesienia prawa własności działki gruntowej na rzecz Skarbu Państwa, w trybie wywłaszczenia w zamian za odszkodowanie w związku ze zmianą jej przeznaczenia na cele nierolnicze, jest podatnikiem obowiązanym do rozliczenia VAT z tej dostawy, tylko z uwagi na to, że działka ta wykorzystywana była dla celów działalności rolniczej podlegającej opodatkowaniu VAT.

Wywłaszczenie a VAT

Rosnąca liczba tzw. inwestycji celu publicznego wiąże się nieuchronnie z przymusowym odbieraniem nieruchomości. Wywłaszczane są zarówno pola, lasy, domy, jak i mienie należące do przedsiębiorstw. Jest to o tyle istotne, że płatnicy VAT w wielu przypadkach mają obowiązek zapłacenia od odszkodowania podatku od towarów i usług.

Wyjątkiem są sytuacje, gdy odbierane nieruchomości nie miały związku z prowadzoną działalnością gospodarczą oraz były niezabudowanymi gruntami innymi niż budowlane. Problematyczne bywa przy tym określenie faktycznego sposobu wykorzystywania, przyszłego przeznaczenia, a nawet statusu danej nieruchomości w chwili wywłaszczenia (np. już po wydaniu decyzji ZRID).

W związku z powyższym, w razie wątpliwości zaleca się wystąpienie o podatkową interpretację indywidualną lub o wydanie wiążącej informacji stawkowej.

Podstawy prawne:

• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.
• Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług
• Ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej
• Dyrektywa 2006/112/WE Rady z dnia 28 listopada 2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej
• Wyrok Trybunału (druga izba) z dnia 15 września 2011 r. (wniosek o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym złożony przez Naczelny Sąd Administracyjny – Polska) – Jarosław Słaby (C-180/10) Emilian Kuć, Halina Jeziorska-Kuć (C-181/10) przeciwko Ministrowi Finansów (C-180/10), Dyrektorowi Izby Skarbowej w Warszawie (C-181/10)
• Pismo z dnia 10 września 2020 r. Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej 0111-KDIB3-3.4012.365.2020.2.MAZ VAT w zakresie opodatkowania otrzymanego odszkodowania z tytułu wywłaszczenia nieruchomości
• Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 5 października 2018 r. sygn. akt: I FSK 1639/16
• Wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 11 czerwca 2019 r., sygn. akt: I FSK 781/17
• Pismo z 31 maja 2022 r. w sprawie zniesienia obowiązku zapłaty VAT od odszkodowań za wywłaszczone nieruchomości rolne PT1.8102.21.2022.PSG.407
• Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z dnia 14 stycznia 2015 r. sygn. akt: 1-14 I SA/Ol 850/14
• Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z dnia 23 lipca 2014 r., sygn. akt: I SA/Po 60/14
• Postanowienie Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 18 stycznia 2023 r., sygn. akt: I FSK 923/19