Wywłaszczenia pod budowę elektrowni atomowych

autor: Paweł Goryl

publikacja: 4 stycznia, 2024

recenzent: Mirosław Ochojski

aktualizacja: 13 czerwca, 2024

Fakty sprawdzone

Nasze artykuły są oparte o przepisy prawa, orzecznictwo sądów oraz doświadczenie kancelarii.

Plany polskiego rządu przewidują dynamiczny rozwój energetyki jądrowej, która do 2045 r. ma pokrywać ok. 30% krajowego zapotrzebowania na prąd. Na potrzeby budowy elektrowni oraz realizacji towarzyszących im inwestycji konieczne będzie pozyskanie dużej ilości gruntów. Przeczytaj nasz dzisiejszy artykuł i poznaj zasady, na jakich mogą być wywłaszczane nieruchomości.

Spis treści
    Add a header to begin generating the table of contents

    Energetyka jądrowa w Polsce

    Obecnie w Polsce znajduje się jeden czynny reaktor jądrowy o nazwie MARIA. Uruchomiony został w roku 1974 i służy głównie do produkcji izotopów promieniotwórczych na potrzeby medyczne oraz do badań naukowych. Historycznie w Polsce (od 1958 r.) funkcjonowało ok. 10 niewielkich reaktorów doświadczalnych.

    W latach 80. rozpoczęto budowę dwóch elektrowni atomowych: w Klempiczu (woj. wielkopolskie) oraz Żarnowcu (woj. pomorskie). Prace zostały jednak przerwane, m.in. w związku z obawami o bezpieczeństwo po katastrofie w Czarnobylu oraz z przyczyn ekonomicznych (wątpliwa w tamtych czasach rentowność).

    Do programu budowy elektrowni jądrowych powrócono po 2005 r. Ostatecznie w październiku 2020 r. Rada Ministrów przyjęła uchwałę w sprawie aktualizacji rządowego programu wieloletniego „Program polskiej energetyki jądrowej”. Zgodnie z nim, do 2045 r. prąd z elektrowni jądrowych ma pokrywać 27% krajowego zapotrzebowania.

    Pierwsza elektrownia jądrowa powstanie najprawdopodobniej nad morzem w gminie Choczewo (lokalizacja Lubiatowo-Kopalino). Ma ona zostać wybudowana przez Amerykanów. Zgodnie z oficjalnymi zapowiedziami, budowa może ruszyć już w 2026 r., a pierwszy blok energetyczny reaktora typu AP1000 zostanie uruchomiony w 2033 r. Kolejna duża elektrownia jest planowana w Pątnowie niedaleko Konina, ta z kolei ma powstać w kooperacji z Koreańczykami w technologii ARP1400.

    Rząd zapowiada, że powstanie na pewno jeszcze trzecia duża elektrownia jądrowa, ale jej lokalizacja nie jest znana. Być może będzie to Śląsk lub inny wysoko uprzemysłowiony rejon kraju, gdzie aktualnie znajdują się klasyczne elektrownie węglowe.

    Twoje mienie podlega wywłaszczeniu?

    Skontaktuj się z nami już na wczesnym etapie postępowania i uzyskaj nawet 28% wyższe odszkodowanie.

    Obecnie energetyka jądrowa, to nie tylko duże bloki. Kilka firm (m.in. Orlen i Synthos, Ciech) zapowiedziało, że w najbliższych latach zamierza postawić w oparciu o technologię amerykańsko-japońskiego koncernu Hitachi szereg tzw. małych modułowych reaktorów (tzw. reaktory SMR). Takie elektrownie o stosunkowo niewielkiej mocy mają znaleźć się m.in. w Warszawie, Włocławku, Ostrołęce, Tarnobrzegu i w okolicach Krakowa.

    Budowa elektrowni atomowej i inwestycji towarzyszących

    Budowa elektrowni atomowej to przedsięwzięcie, które wymaga pozyskania dużego obszaru ziemi oraz realizacji wielu inwestycji towarzyszących. Zgodnie z art. 52 ust. 1 Ustawy z dnia 29 czerwca 2011 r. o przygotowaniu i realizacji inwestycji w zakresie obiektów energetyki jądrowej oraz inwestycji towarzyszących (dalej: uoj), status inwestycji towarzyszącej inwestycji w zakresie budowy obiektu energetyki jądrowej ma nadawać minister właściwy do spraw energii, w drodze decyzji, na wniosek inwestora inwestycji towarzyszącej.

    Rada Ministrów podjęła w czerwcu 2023 r. uchwałę, zgodnie z którą na program wspierania inwestycji infrastrukturalnych w woj. pomorskim, m.in. na potrzeby elektrowni jądrowej, zostanie przeznaczonych 4,7 mld zł. Rząd niedawno zapowiedział, że zamierza wesprzeć inwestycje na Pomorzu dodatkową kwotą 200 mln zł, a tzw. mała uchwała atomowa w tej sprawie ma zostać podjęta jeszcze jesienią 2023 r.

    W ramach rządowego dofinansowania będą realizowane następujące inwestycje (art. 53a ust. 2 uoj):

      • budowa infrastruktury hydrotechnicznej w granicach pasa technicznego na obszarze gm. Choczewo oraz na obszarach morskich,
      • budowa drogi krajowej zapewniającej dojazd do elektrowni jądrowej od najbliższej drogi ekspresowej;
      • budowa, przebudowa lub remont infrastruktury kolejowej zapewniającej dojazd do gmin znajdujących się w sąsiedztwie elektrowni, wraz z sieciami trakcyjnymi, stacji pasażerskich, terminali towarowych i obiektów inżynieryjnych;
      • budowa, przebudowa lub remont sieci elektroenergetycznej na potrzeby inwestycji, w tym linii, stacji i przyłączy elektroenergetycznych.

    Na obecną chwilę legislator zastrzegł, że w przypadku wskazanych inwestycji towarzyszących zastosowanie będą miały (poza nielicznymi ustawowymi wyjątkami) przepisy odpowiednich specustaw (art. 53b ust. 1 uoj):

    Czas pokaże, czy na potrzeby pozyskiwania gruntów pod budowę inwestycji towarzyszących kolejnym elektrowniom atomowym nie zostaną stworzone odrębne przepisy.

    Czasowe zajęcie nieruchomości przed budową elektrowni jądrowej

    Przed przystąpieniem do budowy elektrowni jądrowej konieczne jest przeprowadzenie szeregu prac przygotowawczych, badań i pomiarów. Podmiot realizujący inwestycje z dziedziny atomistyki jest obowiązany wystąpić o zgodę właściciela nieruchomości na wejście na teren działki oraz uzgodnić z nim przewidywany sposób, zakres i terminy korzystania z tych nieruchomości.

    Jeżeli nie uzyska takiej zgody ma prawo wystąpić do wojewody z wnioskiem o wydanie decyzji o wskazaniu lokalizacji inwestycji oraz zezwolenia na wejście na teren nieruchomości (art. 11 ust. 1-2 uoj). Zezwolenie takie wydaje się na czas określony, ale nie dłuższy niż 3 lata. W razie sprzeciwu właściciela, inwestor może wejść na teren nieruchomości w asyście policji (art. 13 ust. 3-4 uoj).

    Czy wiesz, że…?
    Czy wiesz, że … po wypłacie odszkodowanie nie jest już możliwe odwołanie od ustalonej wartości? Ostatnie momenty na podjęcie działań w obronie własnego interesu, to informacja o wartości wyceny i decyzja ustalająca odszkodowanie. Na odwołanie masz tylko 14 dni.

    Inwestor, po zakończeniu pomiarów, badań lub innych prac, jest obowiązany przywrócić nieruchomość do stanu poprzedniego. Jeżeli nie jest to możliwe albo powoduje nadmierne trudności lub koszty, to właścicielom, użytkownikom wieczystym i osobom, którym przysługują ograniczone prawa rzeczowe, przysługuje od inwestora odszkodowanie (art. 14 ust. 1 uoj). Odszkodowanie powinno odpowiadać wartości poniesionych szkód. Jeżeli wskutek tych zdarzeń zmniejszy się wartość nieruchomości, odszkodowanie powiększa się o kwotę odpowiadającą temu zmniejszeniu (art. 14 ust. 2 uoj).

    Decyzję o odszkodowaniu wydaje wojewoda w terminie miesiąca, na wniosek właściciela lub użytkownika wieczystego nieruchomości, lub osoby, której przysługuje ograniczone prawo rzeczowe do nieruchomości. Wniosek taki musi zostać złożony nie później niż w terminie 2 miesięcy od dnia, w którym utraciła ważność decyzja o wskazaniu lokalizacji inwestycji lub zezwolenie na wejście na teren nieruchomości (art. 14 ust. 5 uoj). Podstawą do ustalenia wysokości odszkodowania jest wycena nieruchomości sporządzona przez rzeczoznawcę majątkowego (art. 14 ust. 3 uoj).

    Od decyzji wojewody określającej wysokość odszkodowania nie ma odwołania ani nie podlega ona zaskarżeniu (art. 14 ust. 5 uoj). W przypadku, gdy strona będzie – jak to ujęto w specustawie atomowej – „niezadowolona z przyznanego odszkodowania”, to ma prawo do wniesienia w terminie 30 dni od dnia doręczenia jej decyzji o odszkodowaniu powództwa do sądu powszechnego.

    Prawo do wniesienia tego powództwa ma także inwestor. Legislator zastrzegł przy tym, że wniesienie powództwa nie może wstrzymywać wypłaty odszkodowania (art. 14 ust. 6 uoj).

    Wywłaszczenia pod budowę elektrowni atomowej

    Po wydaniu tzw. decyzji zasadniczej (ministerialnej zgody na budowę elektrowni) decyzję o ustaleniu lokalizacji inwestycji w zakresie budowy obiektu energetyki jądrowej wydaje właściwy miejscowo wojewoda (art. 4 ust. 2 uoj). Jeżeli zachodzi taka konieczność, tą decyzją zatwierdza się jednocześnie podział nieruchomości. Mapy z projektami podziału nieruchomości stanowią integralną część decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji w zakresie budowy obiektu energetyki jądrowej (art. 24 ust. 1 uoj).

    Nieruchomości znajdujące się w liniach rozgraniczających teren inwestycji stają się z mocy prawa własnością Skarbu Państwa, z dniem, w którym decyzja o ustaleniu lokalizacji inwestycji w zakresie budowy obiektu energetyki jądrowej stała się ostateczna. Przeniesienie prawa własności następuje za odszkodowaniem.

    Wszelkiego rodzaju ograniczone prawa rzeczowe na nieruchomościach lub prawie użytkowania wieczystego wygasają – także za odszkodowaniem – z dniem, gdy decyzja o ustaleniu lokalizacji inwestycji w zakresie budowy obiektu energetyki jądrowej stała się ostateczna (art. 24 ust. 3-4 uoj).

    Wysokość odszkodowania za wywłaszczenie ustala się na podstawie operatu szacunkowego sporządzonego przez rzeczoznawcę majątkowego, według stanu nieruchomości oraz jej wartości w dniu wydania decyzji o ustaleniu lokalizacji inwestycji w zakresie budowy obiektu energetyki jądrowej przez organ pierwszej instancji albo w dniu wydania decyzji ustalającej wysokość odszkodowania. Odszkodowanie podlega waloryzacji na dzień wypłaty, według zasad obowiązujących w przypadku zwrotu wywłaszczonych nieruchomości (art. 27 ust. 3 uoj).

    Zgodnie ze specustawą atomową, organ (właściwy wojewoda) jest zobowiązany wydać decyzję o odszkodowaniu w terminie 2 miesięcy od dnia, w którym decyzja o ustaleniu lokalizacji inwestycji w zakresie budowy obiektu energetyki jądrowej stała się ostateczna. Decyzja ta jest niezaskarżalna (art. 27 ust. 2 uoj). Strona kwestionująca wysokość odszkodowania, w terminie 30 dni od dnia doręczenia jej decyzji, może wnieść powództwo do sądu powszechnego. Wniesienie powództwa nie wstrzymuje wykonania decyzji (art. 33 ust. 2 uoj).

    Ograniczenie prawa do korzystania z nieruchomości

    Wojewoda, na wniosek inwestora, w decyzji lokalizacyjnej może ograniczyć prawo do korzystania z nieruchomości przez udzielenie zezwolenia na wejście na teren nieruchomości w celu budowy elektrowni jądrowej oraz na zakładanie i przeprowadzenie na nieruchomości (art. 28 ust. 1 uoj):

      • ciągów drenażowych przewodów i urządzeń służących do przesyłania płynów, pary, gazów i energii elektrycznej,
      • urządzeń łączności publicznej i sygnalizacji,
      • podziemnych, naziemnych lub nadziemnych obiektów i urządzeń niezbędnych do korzystania z wymienionych przewodów i urządzeń.

    Inwestor może wejść na cudzą nieruchomość także w celu wykonania prac związanych z konserwacją lub usuwaniem awarii ww. instalacji.

    Skontaktuj się z nami w celu ustalenie szczegołów

    Potrzebujesz indywidualnego podejścia do Twojej sprawy?

    Skontaktujemy się z Tobą

    Nie masz czasu w tej chwili? Wypełnij formularz

    Blank Form (#2)

    Decyzję w zakresie odszkodowania za ograniczenie prawa do korzystania z nieruchomości wydaje wojewoda w oparciu o wycenę rzeczoznawcy. Decyzja jest niezaskarżalna (art. 28 ust. 2 uoj). Również w tym przypadku strona w terminie 30 dni od dnia doręczenia jej decyzji może wnieść powództwo do sądu cywilnego. Wniesienie powództwa nie wstrzymuje wypłaty pieniędzy (art. 33 ust. 2 uoj).

    Wywłaszczenia pod budowę elektrowni jądrowej – podsumowanie

    Prawo własności podlega konstytucyjnej ochronie, może jednak zostać naruszone w przypadku realizacji inwestycji celu publicznego, a do takich celów należą budowa elektrowni jądrowych oraz realizacja inwestycji im towarzyszących (art. 3 uoj).

    Inwestor na podstawie specustawy atomowej ma prawo do czasowego zajęcia cudzych nieruchomości podczas prowadzenia prac przygotowawczych, a także do ograniczenia możliwości ich zagospodarowania poprzez usytuowanie na nich różnych instalacji (elementów przynależnych de facto do elektrowni).

    Nieruchomości, na których ma znajdować się elektrownia, na mocy przepisów zawsze przechodzą na własność Skarbu Państwa, tj. podlegają wywłaszczeniu. Za każde naruszenie prawa własności przysługuje właścicielom (użytkownikom wieczystym, osobom posiadającym ograniczone prawa rzeczowe) stosowne odszkodowanie.

    Od decyzji ustalającej jego wysokość nie ma jednak możliwości odwołania się w drodze administracyjnej. Stronie, która otrzymała zaniżone odszkodowanie zostaje wniesienie powództwa do sądu cywilnego. Należy przy tym pamiętać, że powodzenie takiego powództwa zależeć będzie od tego, czy decyzja ustalająca wysokość odszkodowania została wydana z naruszeniem prawa.

    Trzeba też zaznaczyć, że decyzje pozwalające na budowę elektrowni, wejście na teren nieruchomości i prace przygotowawcze ustawowo podlegają natychmiastowemu wykonaniu (art. 36 uoj).

    Źródła:

    • Program polskiej energetyki jądrowej (2020 r.)
    • Ustawa z dnia 29 czerwca 2011 r. o przygotowaniu i realizacji inwestycji w zakresie obiektów energetyki jądrowej oraz inwestycji towarzyszących
    odszkodowanie za wywłaszczenie pod cpk
    Wywłaszczenie nieruchomości

    Już wkrótce wydanie decyzji lokalizacyjnej dla CPK – jak walczyć o odszkodowanie?

    Mieszkańcy terenów objętych planami budowy CPK stoją właśnie przed trudnym wyborem – oddać nieruchomości w ramach “Programu Dobrowolnych Nabyć” lub poddać się wywłaszczeniu i starać …

    Czytaj →
    Ochrona zasobów wodnych a wywłaszczenia nieruchomości
    Wywłaszczenie nieruchomości

    Ochrona zasobów wodnych a wywłaszczenia nieruchomości

    Polska należy do europejskich krajów o najmniejszych zasobach wody. Postępujące zmiany klimatyczne nasilają problem, który w ostatnich latach przybiera formę kryzysową. Susza wpływa nie tylko …

    Czytaj →

    przekaz nam 15pc

    Klienci, którzy rozpoczęli proces przed otrzymaniem pierwszego operatu otrzymali średnio o

    28 %

    wyższe odszkodowanie.

    Skontaktuj się z nami w celu ustalenie szczegołów

    Potrzebujesz indywidualnego podejścia do Twojej sprawy?

    Skontaktujemy się z Tobą

    Nie masz czasu w tej chwili? Wypełnij formularz

    Blank Form (#2)