Świadczenia dodatkowe związane z wywłaszczeniem nieruchomości pod drogę publiczną

Osoba pozbawiona prawa własności nieruchomości w związku z wywłaszczeniem pod drogę powinna przede wszystkim otrzymać słuszne odszkodowanie za odjęte prawo własności.

Powyższy obowiązek wynika zarówno z Konstytucji jak również z przepisów ustawy o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (dalej jako Specustawa Drogowa).

Nie wszyscy wywłaszczeni zdają sobie jednak sprawę z tego, że prócz odszkodowania za wywłaszczoną nieruchomość, Specustawa Drogowa przewiduje również rozwiązania prawne umożliwiające uzyskanie dodatkowych świadczeń pieniężnych lub niepieniężnych.

Przede wszystkim, w przypadku, w którym dotychczasowy właściciel lub użytkownik wieczysty nieruchomości objętej decyzją o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej odpowiednio wyda tę nieruchomość lub wyda nieruchomość i opróżni lokal oraz inne pomieszczenia niezwłocznie, ale nie później niż w terminie 30 dni od dnia:

1. 1. doręczenia zawiadomienia o wydaniu decyzji o wywłaszczeniu (tzw. decyzja ZRID)
   2. doręczenia postanowienia o nadaniu decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej rygoru natychmiastowej wykonalności albo
   3. w którym decyzja o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej stała się ostateczna
      – wysokość odszkodowania powiększa się o kwotę równą 5% wartości nieruchomości.

W opisanej powyżej sytuacji odszkodowanie ustalone za wywłaszczenie nieruchomości w decyzji właściwego organu powiększone zostanie o kwotę równą 5% wartości wynikającej ze sporządzonej przez uprawnionego rzeczoznawcę majątkowego wyceny.

Rozwiązanie takie zdaje się zatem być korzystne w sytuacji, gdy strona pozbawiona zostaje prawa własności nieruchomości zabudowanej lub niezabudowanej, której faktycznie nie użytkuje lub wówczas, gdy jej opuszczenie w tak krótkim terminie nie nastręcza jej większych problemów.

Specustawa Drogowa przewiduje też dodatkowe świadczenie związane z koniecznością przeprowadzki osoby wywłaszczonej. Ma to miejsce wówczas, gdy konieczne staje się opuszczenie nieruchomości zabudowanej budynkiem mieszkalnym albo budynkiem, w którym został wyodrębniony lokal mieszkalny.

Wówczas kwotę odszkodowania powiększa się o kwotę 10 000 zł w odniesieniu do tej nieruchomości. Powiększenie odszkodowania ma miejsce w takiej sytuacji z urzędu (bez konieczności złożenia przez stronę odrębnego wniosku) i informacja o przyznaniu tego dodatkowego świadczenia winna znaleźć się w decyzji organu ustalającego odszkodowanie.

Niemniej jednak, warto by osoba wywłaszczona miała wiedzę o takim „bonusie”. Praktyka zawodowo pokazuje bowiem, że czasem zdarza się, iż w decyzjach ustalających odszkodowanie w wyniku przeoczenia organów odszkodowanie nie zostaje powiększone o opisane powyżej świadczenie, co wymaga interwencji Strony celem jego otrzymania.

Wreszcie, Specustawa Drogowa stanowi również, że jeżeli wywłaszczona nieruchomość jest zabudowana budynkiem mieszkalnym albo budynkiem, w którym został wyodrębniony lokal mieszkalny, to zarządca drogi zobowiązany jest z dniem, w którym przejmuje nieruchomość w celu rozpoczęcia prac budowlanych, do wskazania lokalu zamiennego.

Obowiązek taki nie powstaje, jeśli prace rozpoczynają się po terminie wydania nieruchomości lub wydania nieruchomości i opróżnienia lokali oraz innych pomieszczeń określonym w decyzji ZRID.

Co jednak istotne, osoba, której zapewniono lokal zmienny, jest obowiązana do jego opróżnienia najpóźniej w dniu upływu terminu określonego w decyzji o wywłaszczeniu, który nie może być jednak krótszy niż 120 dni od dnia, w którym decyzja ta stała się ostateczna.

Nowe rozwiązania w stosunku do osób wywłaszczonych przewiduje ustawa z dnia 15 września 2022 r. o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz niektórych innych ustaw. Poza wcześniej opisanymi bonusami do wartości nieruchomości dolicza się dodatkowo:

            – 20 % rynkowej wartości nieruchomości gruntowej,

            – 40 % różnicy pomiędzy rynkową wartością nieruchomości a wartością gruntu, 

            – 40 % rynkowej wartości samodzielnego lokalu mieszkalnego. 

Wydaje się, że to rozwiązanie słusznie poprawia los osób dotkniętych wywłaszczeniem, jednak sam projekt ustawy budzi duże emocje. Proponowane rozwiązanie nie wyczerpuje zasadnych roszczeń osób wywłaszczonych do umożliwienia fizycznego odtworzenia domostwa i wypłaty środków w racjonalnym czasie.

Nadto przedmiotowa ustawa ma całkowicie znieść zasadę korzyści, która funkcjonuje w polskim porządku prawnym od dawna i nieco zmniejsza uciążliwość wywłaszczenia dla rolników. 

Źródła:

• Ustawa z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych.
• Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami.
• Ustawa z dnia 15 września 2022 r. o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz niektórych innych ustaw.