Lokalizacja masztu 5G – czy stanowi cel publiczny?

Nowoczesne technologie wymagają dostępu do szybkiego internetu. Obecnie większość kraju czeka na pokrycie zasięgiem 5G. Czy nadajniki – często oprotestowywane przez lokalne społeczności – mogą być stawiane pod przymusem?

Technologia 5G – czym jest?

Technologia 5G jest piątą generacją sieci komórkowej, która oferuje znacznie wyższą prędkość i mniejsze opóźnienia w porównaniu do poprzednich standardów. Oto kilka kluczowych obszarów, które korzystają z możliwości oferowanych przez 5G:

• Internet rzeczy (IoT): urządzenia IoT, takie jak inteligentne termostaty, żarówki, samochody i urządzenia przemysłowe, mogą korzystać z niskiego opóźnienia i wysokiej przepustowości 5G do efektywniejszej i niezawodnej komunikacji.
• Autonomiczne pojazdy: samochody autonomiczne potrzebują szybkiej i niezawodnej łączności, aby przetwarzać informacje w czasie rzeczywistym z różnych czujników. 5G może pomóc w sprawnym przesyłaniu tych danych.
• Telemedycyna: 5G umożliwia realizację telekonsultacji z lekarzami, zdalne monitorowanie stanu zdrowia pacjentów, a nawet przeprowadzanie skomplikowanych zabiegów medycznych na odległość, co wymaga szybkiej i stabilnej łączności.
• Media i rozrywka: streaming wideo w wysokiej rozdzielczości, gry online z wykorzystaniem rzeczywistości wirtualnej lub rozszerzonej wymagają dużych prędkości przesyłania danych, co jest możliwe dzięki 5G.
• Przemysł 4.0: systemy produkcyjne, wykorzystujące automatyzację, korzystają z 5G do komunikacji między maszynami i systemami zarządzania.
• Smart Cities (inteligentne miasto): technologia 5G może wspierać różnorodne miejskie aplikacje, takie jak inteligentne oświetlenie ulic, monitorowanie ruchu drogowego czy zarządzanie infrastrukturą.

Technologia 5G wzbudza jednocześnie kontrowersje – wiele osób obawia się, że promieniowanie elektromagnetyczne emitowane przez nadajniki 5G ma negatywny wpływ na zdrowie. Duże maszty niekorzystnie oddziałują na krajobraz, co także bywa podnoszone przez ich przeciwników – zwłaszcza w regionach turystycznych.

W efekcie, często podejmowane są próby zablokowania budowy masztów w drodze społecznych protestów. Co więcej, także niektóre samorządy sprzeciwiają się rozwojowi nowej technologii, np. Kraśnik podjął uchwałę „anty 5G”, w której radni próbowali zakazać budowy nadajników na terenie miasta.

Stacja bazowa telefonii komórkowej jako cel publiczny

Zgodnie z art. 6 pkt 1 Ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (dalej: ugn), do katalogu celów publicznych zaliczane są obiekty i urządzenia łączności publicznej.

Powyższe ma kluczowe znaczenie, ponieważ inwestycje celu publicznego mogą być realizowane na ułatwionych warunkach względem projektów bez takiego statusu. W przypadku projektów publicznych dopuszczalne jest nawet przymusowe odjęcie praw do nieruchomości, czyli wywłaszczenie (art. 21 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.).

Trzeba przy tym zauważyć, że obiekty 5G stawiane są zazwyczaj przez prywatnych inwestorów, którzy za korzystanie z sieci pobierają opłaty. Jednak, jak zauważono w Wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z dnia 21 listopada 2023 r. sygn. akt II SA/Ol 711/23, nawet jeżeli obiekt czy urządzenie łączności publicznej wzniesione zostało tylko w celu odpłatnego oddawania go do korzystania np. przedsiębiorcom telekomunikacyjnym, nie zmienia to faktu, że za pośrednictwem tego urządzenia odbywa się „łączność publiczna” i tym samym cel publiczny jest realizowany. Aby szeroko rozumiana łączność publiczna mogła rzeczywiście posiadać walor „publiczny”, czyli aby była powszechnie i ogólnie dostępna, to muszą uprzednio funkcjonować poszczególne urządzenia i obiekty, które zasięgiem swojego oddziaływania pokrywają poszczególne, mniejsze obszary, łącznie składając się na sieć o znaczeniu krajowym (ponadlokalnym).

Czy w świetle powyższego operator ma prawo przejąć prywatne grunty, aby postawić na nich maszt sieci 5G? Zgodnie z polskim prawem, nieruchomość może być wywłaszczona tylko na rzecz Skarbu Państwa albo na rzecz jednostki samorządu terytorialnego (art. 113 ust. 1 ugn). Możliwe jest jednak np. wywłaszczenie gruntów przez gminę i następnie przekazanie ich (wydzierżawienie) operatorowi telekomunikacyjnemu.

Trzeba jednocześnie zaznaczyć, że w przypadku masztów sieci 5G zwykle nie dochodzi do „pełnoskalowych” wywłaszczeń. Częściej ma miejsce ograniczenie praw do nieruchomości w zakresie montażu nadajnika i ustanowienia tzw. służebności, dotyczącej późniejszych remontów, przeprowadzania prac konserwacyjnych itp. Służebność taką wpisuje się do księgi wieczystej.

Obowiązek umożliwienia umieszczenia na nieruchomości urządzeń telekomunikacyjnych

W przypadku, gdy ingerencja w nieruchomość jest niewielka, zastosowanie ma art. 33 ust. 1 Ustawy z dnia 7 maja 2010 r. o wspieraniu rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych (dalej: ust). Zgodnie z nim, właściciel, użytkownik wieczysty nieruchomości lub zarządca nieruchomości, niebędący przedsiębiorcą telekomunikacyjnym, jest obowiązany umożliwić inwestorom umieszczenie na nieruchomości obiektów i urządzeń infrastruktury telekomunikacyjnej w celu niezwiązanym z zapewnieniem telekomunikacji w budynku znajdującym się na tej nieruchomości, a także ich eksploatację i konserwację, jeżeli nie uniemożliwia to racjonalnego korzystania z nieruchomości, w szczególności nie prowadzi do istotnego zmniejszenia wartości nieruchomości.

Korzystanie z nieruchomości jest odpłatne, chyba że strony umowy postanowią inaczej. Warunki ustala się w umowie, która jest zawierana na piśmie w terminie 30 dni od dnia wystąpienia przez operatora z wnioskiem o jej zawarcie (art. 33 ust. 2-3 ust.)

Jeżeli we wskazanym terminie umowa nie zostanie zawarta, stosuje się odpowiednio przepisy art. 124 i art. 124a Ustawy o gospodarce nieruchomościami (art. 33 ust. 7 ust). Podobnie sprawa wygląda w przypadku większych inwestycji polegających nie na instalacji pojedynczego nadajnika (np. na dachu budynku), ale na budowie masztu stacji bazowej, którego obecność mocno wpływa na nieruchomość – w szczególności zmniejsza jej wartość.

Ograniczenie praw do nieruchomości w celu budowy stacji bazowej 5G

Ograniczenie sposobu korzystania z nieruchomości w celu wybudowania urządzeń łączności publicznej następuje zgodnie z planem miejscowym, a w przypadku braku planu, zgodnie z decyzją o ustaleniu lokalizacji inwestycji celu publicznego. Decyzję taką wydaje starosta, jeśli właściciel nieruchomości nie wyraża zgody na udostępnienie terenu pod budowę. Przed złożeniem wniosku o wydanie ww. decyzji, inwestor jest zobowiązany do przeprowadzenia z właścicielem nieruchomości rokowań. Dokumenty z rokowań powinny zostać następnie dołączone do wniosku o wydanie decyzji (art. 124 ust. 1-3 ugn).

Starosta nie może odmówić wydania ww. decyzji lokalizacyjnej, jeżeli spełnione zostały wszystkie wymagania formalne.

Odszkodowanie za ograniczenie praw do nieruchomości w związku z budową masztu 5G

Właścicielowi gruntów, na których postawiono stację bazową, przysługuje odszkodowanie. Powinno ono odpowiadać wartości poniesionych szkód (art. 128 ust. 4 ugn). Prawo przewiduje również możliwość wystąpienia z żądaniem wykupu nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa, jeśli dalsze prawidłowe korzystanie z nieruchomości w sposób dotychczasowy albo w sposób zgodny z jej dotychczasowym przeznaczeniem zostało uniemożliwione (art. 124 ust. 5 ugn).

Odszkodowanie ustalane jest przez starostę w drodze odrębnej decyzji (art. 129 ust. 5 ugn) na podstawie opinii rzeczoznawcy majątkowego, określającej wartość nieruchomości (art. 130 ust. 2 ugn). Zapłata odszkodowania następuje jednorazowo w terminie 14 dni od dnia, w którym decyzja o odszkodowaniu stała się ostateczna (art. 132 ust. 1a ugn). Obowiązek zapłaty obciąża osobę lub jednostkę organizacyjną, która uzyskała zezwolenie na wybudowanie urządzeń łączności publicznej (art. 132 ust. 6 ugn).

W przypadku, gdy decyzja ustalająca wysokość odszkodowania została wydana z naruszeniem przepisów, a przez to kwota jest zaniżona, stronie przysługuje prawo do odwołania. Wnosi się je w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji stronie, za pośrednictwem starosty do wojewody (art. 129 § 1 Ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego).

Niezgodność budowy stacji bazowej telefonii komórkowej z zapisami MPZP

Czy gmina może ustalić w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego zakazy lub ograniczenia związane z budową masztów sieci 5G? Okazuje się, że takie działania są niezgodne z prawem. Zgodnie z art. 46 ust. 1 ust, plan miejscowy nie może ustanawiać zakazów, a przyjmowane w nim rozwiązania nie mogą uniemożliwiać lokalizowania inwestycji celu publicznego z zakresu łączności publicznej, jeżeli taka inwestycja jest zgodna z przepisami odrębnymi. Podobnie, nie stosuje się ustaleń planu miejscowego w zakresie ustanowionych zakazów lub przyjętych w nim rozwiązań, jeżeli taka inwestycja jest zgodna z przepisami odrębnymi (art. 46 ust. 1a ust)

Stacje bazowe telefonii komórkowej a cel publiczny – podsumowanie

Technologia 5G ma potencjał zrewolucjonizowania wielu aspektów ludzkiego życia, oferując szybki i niezawodny internet. Jednak jej wdrażanie budzi wiele kontrowersji, zarówno ze względu na obawy o zdrowie, jak i o estetykę krajobrazu. Zgodnie z polskim prawem, budowa masztów 5G może być traktowana jako cel publiczny. Pomimo, że nadajniki 5G zazwyczaj stawiane są przez prywatnych inwestorów, to ich funkcja służy szeroko pojętej łączności publicznej.

Powyższe oznacza, że tego typu inwestycje mogą być realizowane na ułatwionych warunkach, a w wyjątkowych sytuacjach nawet poprzez wywłaszczenie. Przepisy przewidują możliwość ograniczenia praw do nieruchomości w celu budowy stacji bazowych telefonii komórkowej, a właścicielom gruntów przysługuje odszkodowanie za poniesione straty. Jednocześnie, miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego nie mogą ustanawiać zakazów, które uniemożliwiałyby realizację takiej inwestycji.

Źródła:

• Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami

• Ustawa z dnia 7 maja 2010 r. o wspieraniu rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych

• Ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego

• Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.

• Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Olsztynie z dnia 21 listopada 2023 r. sygn. akt II SA/Ol 711/23