Budowa Centralnego Portu Komunikacyjnego wpłynie bezpośrednio na życie dziesiątek tysięcy osób. Chcąc zachęcić rolników do zbywania nieruchomości pod megalotnisko, spółka CPK oferuje im specjalne renty. Ile będą wynosić, kto może je otrzymać oraz z czym jeszcze wiąże się przystąpienie do tzw. Programu Dobrowolnych Nabyć?
Budowa megalotniska na zachodnim Mazowszu pochłonie w różnym stopniu blisko 25 miejscowości. Szacuje się, że z terenu obejmującego 74 km kw. przesiedlonych zostanie ok. 3 tys. osób. Jednak znacznie więcej osób dotkną wywłaszczenia na terenie całego kraju związane z realizacją tzw. inwestycji towarzyszących CPK.
Trwają protesty osób, których nieruchomości mają zostać zrównane z ziemią. Realizująca budowę spółka CPK, zachęca rolników do wcześniejszego zbycia nieruchomości pod lotnisko, oferując im przyznanie specjalnych rent. Wielu gospodarzy to rozwiązanie jednak nie zadowala, ponieważ wiąże się z koniecznością porzucenia dotychczasowego trybu życia. Jednocześnie zwracają oni uwagę, że w większości przypadków odszkodowania za wywłaszczenia będą zbyt niskie, aby móc odtworzyć utracony majątek w innym miejscu.
Komu przysługuje renta za zbycie nieruchomości pod budowę CPK?
Zgodnie z art. 29c ust. 3 p. 1 Ustawy z dnia 10 maja 2018 r. o Centralnym Porcie Komunikacyjnym (dalej specustawa), prawo do comiesięcznej renty będą miały jedynie osoby, które 30 czerwca 2021 r. posiadały nieruchomość na terenie objętym tzw. Programem Dobrowolnych Nabyć. Ustanowiono go na obszarze trzech gmin: Baranów, Wiskitki oraz Teresin. Strefa jest ograniczona od południa autostradą A2, od zachodu wsiami Guzów i Aleksandrów, od północy Szymanowem oraz Regowem, natomiast od wschodu miejscowościami Cegłów i Basin. Zbycie nieruchomości musi mieć przy tym miejsce po cenie określonej w operacie szacunkowym, sporządzonym przez wyznaczonego przez organ rzeczoznawcę (art. 29c ust. 2 specustawy).
Legislator precyzuje, że aby otrzymać rentę, trzeba też przed zbyciem podlegać ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu jako rolnik przez okres co najmniej 3 lat (art. 29c ust. 3 p. 2-3 specustawy). Osoby takie nie mogą też mieć innego gospodarstwa rolnego (art. 29c ust. 4 specustawy).
Jak wysoką rentę można otrzymać?
Nie każdy zbywający mienie na rzecz CPK otrzyma tyle samo pieniędzy. Wysokość świadczenia zależy bowiem od wieku oraz płci strony. Przedstawia się to następująco (art. 29c ust. 5 specustawy):
- równowartość najniższej emerytury dostaną mężczyźni przed 60 rokiem życia oraz kobiety przed 55 rokiem życia;
- równowartość minimalnego wynagrodzenia za pracę otrzymają osoby przekraczające odpowiednio 60 i 55 lat.
Rolnik, na rzecz którego została ustanowiona renta, musi przy tym wiedzieć, że jej wysokość zmniejszy się o wartość krajowej emerytury lub renty przysługującej na podstawie odrębnych przepisów (art. 29c ust. 9).
Czy renta za zbycie nieruchomości pod CPK podlega waloryzacji?
Specustawa nic nie mówi o ewentualnej waloryzacji rent. Jednak, zgodnie z art. 29c ust. 5 specustawy, ich kwoty ustala się w oparciu o zapisy Ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz Ustawy z dnia 10 października 2002 r o minimalnym wynagrodzeniu za pracę. Na mocy ww. aktów najniższa emerytura i najniższe wynagrodzenie za pracę podlegają cyklicznym waloryzacjom.
Kiedy traci się prawo do renty?
Nieodpłatna renta przyznawana jest dożywotnio. Nie oznacza to jednak bezwarunkowości. Ustawodawca zastrzegł, że:
- renta wygasa z momentem, kiedy objęta nią osoba staje się właścicielem (współwłaścicielem) lub posiadaczem gospodarstwa rolnego w rozumieniu przepisów o podatku rolnym (art. 29c ust. 7 specustawy);
- renta ulega zawieszeniu, kiedy objęta nią osoba w drodze dziedziczenia, windykacji lub zasiedzenia nabędzie ww. prawo do gospodarstwa rolnego. Zawieszenie może trwać rok. Jeżeli w tym czasie rolnik nie pozbędzie się majątku, to renta wygaśnie (art. 29c ust. 8 specustawy).
Dożywotnia renta a wywłaszczenie nieruchomości pod CPK
W specustawie nie przewidziano możliwości przyznania renty osobom wywłaszczanym pod budowę CPK. Otrzymają one zatem jedynie odszkodowanie, ewentualny bonus 5% za wcześniejsze wydanie i opróżnienie nieruchomości, a także dodatkowe 10 tys. zł – w przypadku właściciela lub użytkownika wieczystego danego lokalu mieszkalnego.
Projekt Ustawy z dnia 15 września 2022 r. o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz niektórych innych ustaw zakłada, że osobom wywłaszczanym będą przyznawane specjalne bonusy. W przypadku właścicieli nieruchomości gruntowych będzie to dodatkowe 20% do wartości rynkowej, a właściciele domów otrzymają różnicę w wys. 40% między wartością nieruchomości i wartością gruntu. Użytkownikom wieczystym ma przysługiwać dodatkowe 20% do wartości ich prawa, natomiast właścicielom mieszkań własnościowych lub z własnościowym prawem do lokalu spółdzielczego bonus w wys. 40% (art. 1 ust 1a-1c nowelizacji).
Projekt ustawy został odrzucony w całości przez Senat i trafił ponownie do Sejmu. Jeżeli wejdzie w życie, zniesie obowiązującą obecnie tzw. „zasadę korzyści”. Według niej wywłaszczaną nieruchomość wycenia się zgodnie z obecnym oraz przyszłym wykorzystaniem. Przy ostatecznej wycenie bierze się pod uwagę wyższą z tych kwot (art. 134 Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami).
Krytycy zwracają uwagę, że obecne przepisy są dla osób wywłaszczanych korzystniejsze od systemu bonusów. Zatem zmiany kłócą się z wymaganą przez ustawę zasadniczą „słusznością odszkodowań” za wywłaszczenie (art. 21 Konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej).
Dożywotnia renta w Programie Dobrowolnych Nabyć – podsumowanie
Z możliwości otrzymania dożywotniej renty nie skorzystają rolnicy, których gospodarstwa mogą zostać zniszczone już poza wymienionym terenem PDN. Czy zagrożonych jest wielu? Ocenia się, że wywłaszczenia związane z inwestycjami towarzyszącymi CPK mogą dotknąć dziesiątki tysięcy osób.
W licznych wypadkach – np. przy budowie autostrady A50 – planowany obszar inwestycji jest bardzo rozległy; wręcz dewastujący dla lokalnych społeczności. Podobnie sprawa wygląda, jeżeli chodzi o tzw. „szprychy kolejowe” prowadzące na lotnisko z terytorium całego kraju. Krytycy zwracają uwagę, że na obecnych planach wytyczone linie torowisk biegną wielokrotnie przez zabudowania (chlewnie, obory), sady, szklarnie czy ogrody uprawne. W efekcie doprowadzi to do bezpowrotnego zniszczenia bardzo wielu gospodarstw.
Źródła:
- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r
- Ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych
- Ustawa z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę
- Ustawa z dnia 10 maja 2018 r. o Centralnym Porcie Komunikacyjnym
- Ustawa z dnia 15 września 2022 r. o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz niektórych innych ustaw
