Skarga pauliańska

Celem ochrony wierzycieli przed nieuczciwym i nielojalnym postępowaniem dłużnika, ustawodawca przewidział instytucję określoną potocznie jako skarga pauliańska, która została uregulowana w przepisach art. 527 – 534 kodeksu cywilnego.

Zgodnie  z  art. 527 § 1 kodeksu cywilnego, gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.

Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem tej czynności.

Jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku lub przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

• Oferta usług prawnych INLEGIS Kancelarie Prawne dostępna na stronie głównej Inlegis.pl

Skarga pauliańska – przesłanki

Przytoczony artykuł może spowodować u wierzyciela kłopoty z ustaleniem w stosunku do kogo oraz jakie okoliczności powinny zostać spełnione, aby móc skorzystać ze skargi pauliańskiej. By rozwiać wątpliwości należy wymienić poniższe przesłanki:

1. 1. wierzyciel posiada w stosunku do dłużnika prawnie chronioną wierzytelność;
   2. dłużnik dokonał czynności prawnej z pokrzywdzeniem wierzyciela;
   3. w wyniku tej czynności osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową;
   4. dłużnik miał świadomość pokrzywdzenia wierzyciela;
   5. osoba trzecia, która uzyskała korzyść, działała w złej wierze.

Podstawową przesłanką skargi pauliańskiej jest przede wszystkim istnienie wierzytelności pieniężnej w stosunku do dłużnika. Wierzytelność nie musi być wymagalna, a co więcej w chwili wytoczenia powództwa nie musi być nawet ostatecznie sprecyzowana (wystarczy wskazać przewidywaną maksymalną wysokość wierzytelności).

Działanie z pokrzywdzeniem wierzyciela

Czynność prawna dłużnika może zostać zaskarżona skargą pauliańską tylko wtedy, gdy została dokonana „z pokrzywdzeniem wierzycieli”. O pokrzywdzeniu wierzyciela możemy mówić, gdy wskutek działania dłużnika stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem danej czynności.

Wierzyciel może wykazywać niewypłacalność dłużnika za pomocą wszelkich dostępnych dowodów, nie tylko poprzez przeprowadzenie bezskutecznej egzekucji. O pokrzywdzeniu wierzyciela możemy mówić wówczas gdy powstanie niemożność, utrudnienie lub odwleczenie zaspokojenia wierzyciela.

Zaskarżyć można taką czynność dłużnika, której skutkiem jest zmniejszenie jego majątku – albo coś z niego ubyło, albo do majątku nie weszło to, co mogło i powinno wejść, gdyby czynność nie została dokonana. Jednocześnie ze zmianą w majątku dłużnika musi wiązać się uzyskanie korzyści majątkowej przez osobę trzecią.

Świadomość pokrzywdzenia wierzyciela

Kolejną przesłanką roszczenia pauliańskiego jest istnienie po stronie dłużnika świadomości pokrzywdzenia wierzyciela podczas dokonywania czynności prawnej. Wystarczającym jest wykazanie istnienia świadomości dłużnika, iż jego działanie może potencjalnie skutkować wyłączeniem lub ograniczeniem możliwości zaspokojenia wierzycieli.

Złagodzenie wymogów dowodowych w zakresie wykazania świadomości dłużnika przewiduje art. 529 KC, zawierający domniemanie prawne w tym zakresie. Zgodnie z powołanym przepisem, jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny, domniemywa się, iż działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. To samo dotyczy wypadku, gdy dłużnik stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny.

Tym samym warunkiem, aby móc skorzystać z powyższego domniemania jest wykazanie, iż skarżona czynność prawna dłużnika miała charakter darowizny, a jej skutkiem było powstanie lub pogłębienie stanu niewypłacalności.

Zła wiara osoby trzeciej

Ostatnią przesłanką skargi pauliańskiej jest zła wiara osoby trzeciej, która uzyskała korzyść w wyniku czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzyciela. Chodzi tutaj o sytuacje, w których osoba trzecia, dokonując czynności z dłużnikiem, wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć, że ten działał ze świadomością pokrzywdzenia swoich wierzycieli.

Jednoznaczne wykazanie, iż osoba trzecia wiedziała o powyższym, jest bardzo trudne do udowodnienia. Dlatego też art. 527 KC stanowi, że o złej wierze osoby trzeciej można mówić także w sytuacji, gdy osoba trzecia – przy zachowaniu należytej staranności – mogła z łatwością dowiedzieć się o przesłankach podmiotowych dotyczących dłużnika. Oprócz tego, ustawodawca wprowadził dodatkowe ułatwienie dowodowe w tym zakresie.

Paragraf 3 przytoczonego przepisu wskazuje sytuację, w której bliskość relacji łączącej dłużnika z osobą trzecią uzasadnia przyjęcie założenia o istnieniu po stronie tej osoby trzeciej wiedzy, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. W tej sytuacji wierzyciel musi jedynie wykazać istnienie bliskiego stosunku między dłużnikiem a osobą trzecią; nie musi natomiast udowadniać, iż osoba trzecia wiedziała, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela.

Sam przepis nie określa, co rozumie pod pojęciem stosunku bliskości i nie da się również stworzyć katalogu osób, które potencjalnie mogą być jako one traktowane. Należy wobec tego brać pod uwagę: więzi majątkowe, przyjacielskie, uczuciowe, czy powiązania gospodarcze.

Analogiczny charakter ma również domniemanie zawarte w art. 527 § 4 KC. Dotyczy ono sytuacji, w których w roli osoby trzeciej uzyskującej korzyść majątkową występuje przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych.

Osoba trzecia może próbować obalić domniemanie, wykazując, że pomimo istnienia stosunku bliskości z dłużnikiem (lub też pomimo utrzymywania stałych stosunków gospodarczych) nie wiedziała o świadomości dłużnika w zakresie pokrzywdzenia wierzycieli i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się o tym dowiedzieć.

Skarga pauliańska – skutki

Skutkiem skargi pauliańskiej jest uznanie przez sąd określonej czynności prawnej dłużnika za bezskuteczną w stosunku do wierzyciela. Pozytywny wyrok w sprawie umożliwia przeprowadzenie egzekucji ze składnika majątku dłużnika, który traktowany jest tak, jakby nigdy nie został zbyty. Nie oznacza to zatem, że czynności prawna uznana jest za nieważną, ale jest ona bezskuteczna wobec wierzyciela.

Wierzyciel, względem którego czynność prawna dłużnika została uznana za bezskuteczną, może z pierwszeństwem przed wierzycielami osoby trzeciej dochodzić zaspokojenia z przedmiotów majątkowych, które wskutek czynności uznanej za bezskuteczną wyszły z majątku dłużnika albo do niego nie weszły.

Uznania czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczną nie można żądać po upływie lat pięciu od daty tej czynności.

Decydując się na złożenie pozwu o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną należy pamiętać o:

• • Właściwości sądu, którą ustala się według miejsca zamieszkania pozwanego. Sprawę ze skargi pauliańskiej rozpoznaje sąd w postępowaniu procesowym, a dłużnik może w tym postępowaniu być świadkiem.
•  
  • Właściwym oznaczeniu osoby, którą pozywamy. Nie jest nią dłużnik, który wyzbył się majątku, lecz osoba trzecia, która uzyskała korzyść majątkową na skutek czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzyciela.
•  
  • Wartość przedmiotu sporu w związku ze skargą pauliańską powinna być określona niższą z dwóch wartości: 1) wartość korzyści majątkowej, która wyszła z majątku dłużnika albo 2) wysokość chronionej wierzytelności wraz z należnościami ubocznymi, która przysługuje wierzycielowi.
•  
  • Opłata od pozwu ze skargi pauliańskiej wynosi 5% wyżej określonej wartości przedmiotu sporu. Niejednokrotnie są to dość wysokie kwoty, więc można złożyć wniosek o zwolnienie z kosztów sądowych.
•  
  • W treści żądania pozwu należy domagać się uznania czynności za bezskuteczną w stosunku do wierzyciela (powoda). Niewłaściwym jest żądanie unieważnienia umowy czy też nakazanie dłużnikowi poddania się egzekucji.

Po uzyskaniu prawomocnego orzeczenia uwzględniającego żądanie uznania czynności za bezskuteczną, należy złożyć wniosek egzekucyjny przeciwko dłużnikowi na podstawie tytułu wykonawczego uzyskanego przeciwko niemu, jednocześnie załączając wyrok uzyskany na skutek wniesienia skargi pauliańskiej.

We wniosku należy wskazać składnik majątku, z którego przeprowadzenia egzekucji się domagamy. Wówczas komornik dokona jego zajęcia tak, jak gdyby przedmiot ten nigdy nie wyszedł z majątku dłużnika, a wierzyciel będzie mógł skutecznie dochodzić przysługującej nam wierzytelności.

Jeżeli egzekucja jest już w toku i uzyskaliśmy wyrok dot. skargi pauliańskiej, wówczas do komornika należy złożyć wniosek (wraz z wyrokiem) o zajęcie danego składnika majątku będącego w posiadaniu osoby trzeciej.

• Ponaglenie i skarga na bezczynność oraz przewlekłość