Przedmioty wyłączone spod egzekucji komorniczej

Zadłużone osoby, w stosunku do których komornik prowadzi postępowanie egzekucyjne, nie zdają sobie sprawy, że chroni je prawo ograniczające skierowaną do nich egzekucję.

Kodeks postępowania cywilnego (dalej jako: k.p.c.) wprowadził ograniczenia, na podstawie których pewne grupy przedmiotów zostają wyłączone spod egzekucji. Niniejszy artykuł wskaże, szczegółowo scharakteryzuje, a także przytoczy praktyczne problemy związane z ograniczeniami przedmiotowymi, o których stanowi art. 829 i 830 k.p.c.

Przedmiotowe ograniczenia egzekucji zostały wprowadzone ze względów humanitarnych i społecznych w celu umożliwienia egzystencji dłużnika lub jego rodziny na minimalnym poziomie. Wymienione w artykule 829 k.p.c. przedmioty nie mogą zostać zajęte przez komornika – to na nim ciąży obowiązek ustalenia, które z rzeczy należących do dłużnika są wolne spod zajęcia.

Dokonuje on wówczas obiektywnej oceny sytuacji, by ustalić, czy dana ruchomość jest niezbędna dla dłużnika. Za przedmioty niezbędne należy uważać tylko te, które zaspokajają jego podstawowe potrzeby materialne i kulturalne, stosownie do aktualnej przeciętnej stopy życiowej społeczeństwa.

Dokonując oceny niezbędności, organ egzekucyjny powinien zbadać sytuację bytową, w jakiej dłużnik się znajduje, uwzględniając jego zawód, stan rodzinny, jego potrzeby i potrzeby członków jego rodziny oraz wiele innych okoliczności indywidualnych.

Ustawodawca w katalogu ograniczeń przedmiotowych w art. 829 k.p.c. wskazuje, że nie podlegają egzekucji:

– Przedmioty urządzenia domowego, pościel, bielizna i ubranie codzienne, niezbędne dla dłużnika i będących na jego utrzymaniu członków jego rodziny, a także ubranie niezbędne do pełnienia służby lub wykonywania zawodu.

Do przedmiotów urządzenia domowego zaliczyć należy urządzenia kuchenne i sanitarne, meble oraz wszelkie inne przedmioty potrzebne do urządzenia mieszkania. W praktyce, problem dotyczy takich urządzeń jak radioodbiornik, telewizor, pralka czy lodówka.

Niektórzy komornicy stają przed wyborem, czy takie przedmioty należy wyłączyć spod egzekucji czy uznać, że nie są to przedmioty domowe niezbędne dla dłużnika. Często komornicy prowadzą egzekucję z tego składnika majątku, uznając, że są to przedmioty o dużej wartości, które swoim prestiżem przekraczają “codzienną przydatność”.

Z kolei określenie ubrań codziennych zależy w dużej mierze od zawodu dłużnika, jego potrzeb i zwyczajów miejscowych. Do ubrań niezbędnych do pełnienia służby lub wykonywania zawodu należeć mogą mundury, kostiumy, odzież robocza, czy nawet zwykłe ubranie przeciętnego pracownika biurowego.

– Zapasy żywności i opału niezbędne dla dłużnika i będących na jego utrzymaniu członków jego rodziny na okres jednego miesiąca.

– Jedna krowa lub dwie kozy albo trzy owce potrzebne do wyżywienia dłużnika i będących na jego utrzymaniu członków jego rodziny wraz z zapasem paszy i ściółki do najbliższych zbiorów.

Ograniczenia wynikające z pkt 2 i 3 mają bardzo małe znaczenie, ponieważ żywność, opał i zwierzęta mają niewielką wartość rynkową, stąd też rzadko kiedy wierzyciele decydują się na skierowanie egzekucji do tego składnika majątku dłużnika. Warto zaznaczyć, że wyłączenie spod egzekucji zwierząt dotyczy każdej osoby, a więc zarówno rolników, jak i nierolników.

– Narzędzia i inne przedmioty niezbędne do osobistej pracy zarobkowej dłużnika oraz surowce niezbędne dla niego do produkcji na okres jednego tygodnia, z wyłączeniem jednak pojazdów mechanicznych.

Powyższe wyłączenie ma zastosowanie wobec narzędzi, surowców i innych przedmiotów, które są niezbędne do świadczonej osobiście przez dłużnika pracy (bez udziału innych osób) oraz zarobkowo (a nie np. jako hobby).

Należy więc ustalić jaką działalność prowadzi dłużnik lub jaki wykonuje zawód, aby nie doszło do sytuacji, w której dłużnikowi wydaje się, że przedmioty podlegają wyłączeniu, bo np. służą mu do majsterkowania w garażu, podczas gdy na co dzień wykonuje inny zawód. Interesujące postanowienie wydał Sąd Okręgowy w Toruniu (sygn. akt VIII Cz 445/13), który stwierdził, że komornik nie może zabrać dłużnikowi komputera, jeżeli służy on do zarobkowego pisania artykułów.

Z powyższych ograniczeń, wyłączone zostały pojazdy mechaniczne. W toku egzekucji, często okazywało się, że są one jedynym składnikiem majątku dłużnika, ale podlegały wyłączeniu z egzekucji, ponieważ dłużnik wykazywał, że pojazd ten stanowi podstawowe narzędzie jego pracy. Ustawodawca – celem ochrony interesów wierzycieli – uniemożliwił wyłączenie spod egzekucji np. samochodu, który służył taksówkarzowi w jego pracy.

– U dłużnika pobierającego periodyczną stałą płacę – pieniądze w kwocie, która odpowiada niepodlegającej egzekucji części płacy za czas do najbliższego terminu wypłaty, a u dłużnika nieotrzymującego stałej płacy – pieniądze niezbędne dla niego i jego rodziny na utrzymanie przez dwa tygodnie.

Powyższy przepis nie różnicuje źródeł uzyskiwanych przez dłużnika dochodów, nie ma więc znaczenia czy jest to np. umowa zlecenia, czy umowa o pracę. Ograniczenie obejmujące kwoty pieniężne należy interpretować wraz z przepisem z art. 833 k.p.c. W przypadku dłużnika, który nie otrzymuje stałej płacy, to komornik dokonuje oceny, jaka kwota pieniężna jest niezbędna dla dłużnika i jego rodziny na utrzymanie przez 2 tygodnie.

– Przedmioty niezbędne do nauki, papiery osobiste, odznaczenia i przedmioty służące do wykonywania praktyk religijnych oraz przedmioty codziennego użytku, które mogą być sprzedane tylko znacznie poniżej ich wartości, a dla dłużnika mają znaczną wartość użytkową.

Przedmioty niezbędne do nauki, to zarówno takiego które służą do udzielania (nauczyciel) jak i pobierania nauki (uczeń). Do tej kategorii zalicza się przede wszystkim książki, przybory szkolne, atlasy, mapy i zeszyty. Za papiery osobiste uważa się przede wszystkim korespondencję dłużnika  oraz wszelkiego rodzaju dokumenty, jak świadectwa, legitymacje czy dyplomy, chociażby miały wartość majątkową.

Do kategorii odznaczeń zalicza się głównie ordery, nagrody literackie i naukowe, plakietki, statuetki i puchary. Z kolei przedmioty służące do wykonywania praktyk religijnych nie podlegają egzekucji bez względu na to, czy są własnością osób fizycznych, czy związków wyznaniowych, oraz bez względu na to, o jakie praktyki religijne chodzi i do jakiego wyznania uznawanego przez państwo dłużnik należy, oraz czy są one z tego punktu widzenia niezbędne. Wymienione przedmioty nie podlegają egzekucji, chociażby posiadały znaczną wartość majątkową.

Produkty lecznicze niezbędne do funkcjonowania podmiotu leczniczego przez okres trzech miesięcy oraz niezbędne do jego funkcjonowania wyroby medyczne.

Ograniczenia egzekucji z tych przedmiotów wprowadzono ze względów społecznych, w związku z powszechnym sprzeciwem wobec prowadzenia egzekucji z ruchomości stanowiących wyposażenie placówek służby zdrowia, które służą do bezpośredniego ratowania życia i zdrowia ludzkiego.

Przedmioty niezbędne ze względu na niepełnosprawność dłużnika lub członków jego rodziny.

Ograniczenie to ma na celu zapewnienie osobom niepełnosprawnym warunków do normalnego funkcjonowania w społeczeństwie. Wprowadzenie tego ograniczenia, podyktowane było doniesieniami z mediów, które nagłośniły zdarzenie, gdzie komornik dokonał zajęcia wózka inwalidzkiego osoby niepełnosprawnej.

Oprócz wyrażonego w art. 829 k.p.c. katalogu ograniczeń przedmiotowych na uwadze należy mieć również art. 830 k.p.c., na podstawie którego wydano rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 16.05.1996 r. w sprawie określenia przedmiotów należących do rolnika prowadzącego gospodarstwo, które nie podlegają egzekucji sądowej.

Przedmioty wyłączone spod egzekucji komorniczej – podsumowanie

Rozporządzenie zawiera określenie dodatkowych przedmiotów niepodlegających egzekucji w przypadku jej skierowania przeciwko rolnikowi prowadzącemu gospodarstwo rolne. Poszerzenie katalogu przedmiotów należących do rolnika wyłączonych spod egzekucji ma za zadanie umożliwienie dalszego prowadzenia przez niego działalności, które przynosi dochody, a które to z kolei mają służyć zaspokojeniu wierzyciela.

Paragraf 1 rozporządzenia wymienia obszerny katalog przedmiotów wyłączonych spod egzekucji. W praktyce do najczęściej spotykanych zaliczyć można: podstawowe maszyny, narzędzia i urządzenia rolnicze, ciągnik wraz z maszynami i sprzętem współpracującym niezbędnym do uprawy, pielęgnacji, zbioru i transportu ziemiopłodów oraz określone zwierzęta gospodarskie w połowie okresu ciąży i w okresie odchowu potomstwa.