Utwór jako przedmiot prawa autorskiego

Czy każde dzieło będące wytworem naszych twórczych działań możemy nazwać utworem w rozumieniu prawa autorskiego?

Na pewno nie każde. Często odpowiedź na pytanie czy coś jest czy nie jest utworem stanowiącym przedmiot prawa autorskiego nie jest oczywista.

Czym jest utwór?

Definicję „utworu” zawiera art. 1  ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.  Zgodnie z powyższym przepisem utworem jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór), w szczególności utwory:

• • wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe);
•  
  • plastyczne;
•  
  • fotograficzne;
•  
  • lutnicze;
•  
  • wzornictwa przemysłowego;
•  
  • architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne;
•  
  • muzyczne i słowno-muzyczne;
•  
  • sceniczne, sceniczno-muzyczne, choreograficzne i pantomimiczne;
•  
  • audiowizualne (w tym filmowe).

Ochroną prawnoautorską nie są objęte odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne. Wobec powyższego ochrona nie dotyczy samego pomysłu, ale jego konkretnej realizacji.

Kiedy przysługuje ochrona?

Ochrona przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia przez niego jakichkolwiek formalności (np. zastrzeżenia prawa autorskiego, zarejestrowania utworu), jak również niezależnie od wartości ekonomicznej czy artystycznej utworu.

Dla uznania danego dzieła za utwór podlegający ochronie konieczne jest spełnienie łącznie kilku warunków. Po pierwsze musi ono stanowić przejaw działalności twórczej.  Po drugie powyższa działalność twórcza powinna mieć indywidualny charakter.

Działalność twórcza to działalność angażująca pomysłowość twórcy. Jej rezultat nie jest więc tylko wynikiem określonej wiedzy, technologii czy też umiejętności twórcy, ale przede wszystkim jest wynikiem jego wyobraźni. Ma cechy oryginalności. Przyjmuje się, że przesłanka oryginalności spełniona jest wówczas, gdy z perspektywy samego twórcy powstaje subiektywnie nowy wytwór intelektu.

Indywidualny charakter dzieła związany jest z niepowtarzalną osobowością twórcy. Indywidualnego charakteru nie będzie miało dzieło, które jest efektem pracy szablonowej, rutynowej, jak również takie, które jest jednym z możliwych wyników uzyskanych przez osoby podejmujące się tego samego zadania np. z góry zdeterminowane obiektywnymi przesłankami i wymaganiami technicznymi.

Przy ustalaniu stopnia indywidualności danego dzieła konieczna jest jego analiza, jak również uwzględnienie jego rodzaju.

W polskim orzecznictwie za przedmiot prawa autorskiego uznano m.in.: projekty dokumentacji technicznej, plany, zarysy, szkice, rysunki, modele i projekty, kolekcję afiszy lub ogłoszeń, katalogi, rozkłady kolejowe, książki kucharskie, wzory i formularze, instrukcję bhp, kompozycję z kwiatów,

Utwór staje się przedmiotem prawa autorskiego od chwili jego ustalenia. Pod pojęciem „ustalenie utworu” należy rozumieć jego uzewnętrznienie umożliwiające osobom trzecim, innym niż twórca, zapoznanie się z nim, bez względu na to w jakiej postaci zostało wyrażone. Wystarczająca będzie tu sama możliwość zapoznania się z utworem przez co najmniej jedną osobę trzecią.

Ustalenie utworu nie powinno być mylone z jego utrwaleniem.  Aby utwór korzystał z ochrony prawnoautorskiej nie ma potrzeby jego utrwalenia. Utworami będą bowiem również nieutrwalone w żaden sposób inscenizacje teatralne, recytacje, wykonania utworu muzycznego itp.

Ponadto utwór jako niematerialne dobro prawne należy odróżnić od materialnego nośnika, na którym zostało ono utrwalone i za pomocą którego można zapoznać się z nim bez potrzeby bezpośredniego kontaktu z twórcą np. płyta CD, egzemplarz książki.

Przenosząc na drugą osobę własność danego nośnika nie pozbywamy się autorskich praw do utworu na nim utrwalonego.