Czym jest spis wierzytelności i kiedy się go sporządza?

Postępowanie restrukturyzacyjne rządzi się konkretnymi zasadami, znajdziemy je oczywiście w ustawie z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne. Jeden z przepisów powyższego aktu prawnego zawiera w sobie odniesienie do spisu wierzytelności – czym jest taki spis i jakie znaczenie ma dla zadłużonego?

Czym jest postępowanie restrukturyzacyjne?

Postępowanie restrukturyzacyjne możemy w dużym skrócie określić jako postępowanie sądowe mające na celu naprawę sytuacji dłużnika – przedsiębiorcy, który nie może samodzielnie wykonywać zaciągniętych przez siebie zobowiązań. W odróżnieniu do postępowania upadłościowego, restrukturyzacja nie prowadzi do ogłoszenia upadłości dłużnika (tj. do zamknięcia jego działalności gospodarczej). Restrukturyzację możemy więc określić jako działania o charakterze naprawczym, które z jednej strony oddłużą przedsiębiorcę, z drugiej zaś nie spowodują, że wierzyciele zostaną bez należnych im pieniędzy. 

Restrukturyzacja jest bardzo często określana mianem ratunku dla firmy – pozwala bowiem na ochronę majątku przedsiębiorstwa przy jednoczesnej redukcji jej zobowiązań (głównie natury finansowej). Postępowanie restrukturyzacyjne może być prowadzone w 1 z 5 dopuszczalnych form:

• postępowania o zatwierdzenie układu,
• przyspieszonego postępowania układowego,
• postępowania układowego,
• postępowania sanacyjnego,
• uproszczonego postępowania restrukturyzacyjnego.

Cechą wspólną dla wszystkich powyższych postępowań jest konieczność sporządzenia spisu wierzytelności, choć zaznaczmy już teraz, że będzie to następowało na odmiennych zasadach.

Czym jest spis wierzytelności?

Spis wierzytelności możemy określić najprościej jako listę wierzycieli i przysługujących im roszczeń od danego przedsiębiorcy, który występuje w postępowaniu restrukturyzacyjnym jako dłużnik. Nie zawsze muszą to być osoby fizyczne, dosyć często będą to innego rodzaju przedsiębiorstwa – kontrahenci zadłużonego, ale również podmioty publicznoprawne np. Urząd Skarbowy czy Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Wierzytelności opiewają najczęściej na określone i niezapłacone kwoty pieniężne (wynikające z niezrealizowanych faktur), czasami jednak mogą przybierać inny charakter (np. niezrealizowanej usługi, której termin wykonania już dawno minął).

Zgodnie z treścią art. 76 Prawa restrukturyzacyjnego, spis wierzytelności obejmuje wierzytelności osobiste oraz wierzytelności osobiste zabezpieczone rzeczowo w stosunku do dłużnika powstałe przed dniem otwarcia postępowania restrukturyzacyjnego. Układ nie obejmuje wierzytelności ze stosunku pracy oraz wierzytelności zabezpieczonej na mieniu dłużnika hipoteką, zastawem, zastawem rejestrowym, zastawem skarbowym lub hipoteką morską, w części znajdującej pokrycie w wartości przedmiotu zabezpieczenia, chyba że wierzyciel wyraził zgodę na objęcie jej układem. Umieszczenie wierzytelności w spisie wierzytelności określa sumę, z którą wierzyciel uczestniczy w postępowaniu restrukturyzacyjnym.

Do zabezpieczeń osobistych zaliczamy:

• poręczenie według prawa cywilnego,
• gwarancję bankową,
• weksel własny in blanco,
• poręczenie wekslowe (aval),
• przelew wierzytelności na zabezpieczenie,
• nieodwołalne pełnomocnictwo.

Do zabezpieczeń rzeczowych będą natomiast należały:

• zastaw,
• hipoteka,
• przewłaszczenie na zabezpieczenie, 
• blokada środków pieniężnych na rachunku bankowym, 
• zastrzeżenie prawa własności rzeczy sprzedanej, 
• kaucja, 
• prawo zatrzymania.

Spis wierzytelności ma bardzo duże znaczenia dla samego wierzyciela – kwota podana przez niego do spisu będzie mu bowiem przysługiwała przez cały czas trwania postępowania restrukturyzacyjnego. Warto więc zadbać, aby przekazywana informacja o istniejącym zobowiązaniu nie była niekompletna (wskazywała na zbyt niską wierzytelność).

Po zakończeniu postępowania lub po jego prawomocnym umorzeniu wyciąg z zatwierdzonego spisu wierzytelności będzie dodatkowo dawał wierzycielowi tytuł egzekucyjny przeciwko dłużnikowi, z którym może on wystąpić  po uprzednim nadaniu klauzuli wykonalności do wybranego komornika celem wszczęcia postępowania egzekucyjnego.

Treść spisu wierzytelności

Spis wierzytelności sporządza nadzorca lub zarządca na podstawie ksiąg rachunkowych, innych dokumentów dłużnika, wpisów w księgach wieczystych oraz rejestrach.

W postępowaniu sanacyjnym otwartym na podstawie uproszczonego wniosku złożonego zgodnie z art. 328 ust. 1 Prawa upadłościowego, spis wierzytelności sporządza się w zakresie, w jakim jest to możliwe, na podstawie spisu wierzytelności sporządzonego we wcześniejszym postępowaniu restrukturyzacyjnym. Jeżeli propozycje układowe przewidują podział wierzycieli na grupy, spis wierzytelności sporządza się z uwzględnieniem zaproponowanego podziału.

W spisie wierzytelności odrębnie umieszcza się wierzytelności objęte układem z mocy prawa oraz wierzytelności objęte układem za zgodą wierzyciela. W spisie wierzytelności umieszcza się w osobnych rubrykach:

• liczbę porządkową;
• imię i nazwisko wierzyciela albo jego nazwę, jego miejsce zamieszkania albo siedzibę, adres oraz numer PESEL albo numer w Krajowym Rejestrze Sądowym, a w przypadku ich braku – inne dane umożliwiające jego jednoznaczną identyfikację;
• sumę wierzytelności i sumę, według której będzie obliczany głos wierzyciela w głosowaniu nad układem;
• informację o istnieniu i rodzaju zabezpieczenia wierzytelności;
• informację, czy wierzytelność jest uzależniona od warunku;
• informację, czy wierzycielowi przysługuje prawo potrącenia;
• informację, czy w stosunku do wierzyciela zachodzą okoliczności wskazane w art. 80 ust. 3, art. 109 ust. 1 lub art. 116 Prawa upadłościowego;
• uzasadnienie – obejmuje ono wskazanie stanu faktycznego, z którego wynika wierzytelność, oraz wskazanie dokumentów jej dotyczących;
• oświadczenie dłużnika o uznaniu lub odmowie uznania wierzytelności oraz o tym, czy w stosunku do wierzycieli umieszczonych w spisie wierzytelności zachodzą okoliczności wskazane w art. 80 ust. 3, art. 109 ust. 1 lub art. 116 Prawa upadłościowego – jeśli takie oświadczenie nie zostanie złożone, nadzorca lub zarządca umieszcza w spisie wierzytelności informację, że dłużnik nie złożył oświadczenia, oraz podaje przyczynę;
• dla wierzytelności, które są objęte układem za zgodą wierzyciela – informację, czy wierzyciel wyraził zgodę na objęcie wierzytelności układem;
• sumę wszystkich wierzytelności umieszczonych w spisie wierzytelności, a jeżeli w spisie wierzytelności jest uwzględniony podział wierzycieli na grupy – również sumę wierzytelności dla każdej grupy.

W przypadku wierzytelności zabezpieczonych sumę, według której będzie obliczany głos wierzyciela w głosowaniu nad układem, oznacza się według tej części wierzytelności, która prawdopodobnie nie będzie zaspokojona z przedmiotu zabezpieczenia, chyba że wierzyciel wyraził zgodę na objęcie wierzytelności układem.

Wierzytelność spoza spisu 

Czasami zdarza się, że część wierzycieli zapomni podać do utworzonego już spisu jednej lub większej ilości wierzytelności. W takiej sytuacji, zgodnie z treścią art. 100 Prawa restrukturyzacyjnego, jeżeli po złożeniu spisu wierzytelności zostanie ujawniona wierzytelność, która nie została umieszczona w spisie, nadzorca albo zarządca sporządza uzupełnienie spisu wierzytelności.

Zmiana imienia, nazwiska, nazwy wierzyciela oraz zmiana osoby wierzyciela, do której doszło po złożeniu spisu wierzytelności sędziemu-komisarzowi, nie stanowi podstawy do zmiany spisu oraz nie pozbawia wierzyciela prawa udziału w dalszym postępowaniu restrukturyzacyjnym.

Pamiętajmy, że nieuwzględnienie wierzytelności w spisie wierzytelności nie stanowi przeszkody do jej dochodzenia we właściwym trybie. Do sprostowania niedokładności, błędów pisarskich albo rachunkowych lub innych oczywistych omyłek w zatwierdzonym spisie wierzytelności oraz spisie wierzytelności spornych stosuje się odpowiednio przepisy art. 350 i art. 353 Kodeksu postępowania cywilnego.

Sprostowania dokonuje sędzia-komisarz. Sprostowania może dokonać również referendarz sądowy. Wniesienie skargi na postanowienie referendarza sądowego nie powoduje utraty mocy przez zaskarżone postanowienie.

Sąd rozpoznaje skargę w składzie jednego sędziego jako sąd drugiej instancji, stosując odpowiednio przepisy o zażaleniu. Rozpoznając skargę, sąd wydaje postanowienie, w którym zaskarżone postanowienie referendarza sądowego utrzymuje w mocy albo je zmienia. Prawomocne postanowienie o sprostowaniu spisu wierzytelności podlega obwieszczeniu.

Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego zajętym w wyroku z 15.3.2013 r. (sygn. akt V CSK 416/12), przyjęcie i zatwierdzenie układu nie ma wpływu na samo istnienie objętej nim wierzytelności, lecz wyznacza granice jej egzekwowalności lub inne sposoby zaspokojenia, obowiązujące tak długo, jak długo zatwierdzony układ wiąże oraz pod warunkiem, że zostanie wykonany. Zdaniem SN układ nie kreuje także wierzytelności przyszłej.  SN zwraca uwagę, że dłużnik i osoba trzecia, która po zatwierdzeniu układu dokonuje z nim czynności prawnej powodującej uszczuplenie majątku uniemożliwiające wykonanie zatwierdzonego układu musi uwzględniać okoliczność, że z przedmiotu takiej czynności, wobec niewykonania układu, wierzyciele będą żądać zaspokojenia takich wierzytelności, jakie im w stosunku do dłużnika rzeczywiście przysługiwały. Skutkiem bowiem uchylenia układu jest przysługiwanie wierzycielom wierzytelności w pełnej, nieuwzględniającej treści układu, wysokości.

Jedyną obowiązkową modyfikację wysokości wierzytelności stanowi kwota, którą w ramach realizacji uchylonego układu dłużnik już zdążył wierzycielowi przekazać, w tej części bowiem wierzytelność wygasła. Dotyczy to także zaspokojenia wierzyciela w innej formie niż spłata, np. zaspokojenie, a wskutek tego wygaszenie zobowiązania, poprzez konwersję na udziały (akcje) albo przejęcie majątku dłużnika w ramach tzw. układu likwidacyjnego.