Przesłanki ogłoszenia upadłości

Ogłoszenie upadłości przez przedsiębiorstwo wiąże się zawsze z koniecznością zamknięcia określonej działalności gospodarczej. W przypadku upadłości konsumenckiej nie mamy oczywiście z tym do czynienia, jednak upadły zyskuje szansę na wyzerowanie swoich zobowiązań finansowych. Aby jednak było to możliwe trzeba spełnić kilka ważnych przesłanek – w przeciwny wypadku ogłoszenie upadłości nie będzie niestety możliwe. 

Czym jest ogłoszenie upadłości?

Ogłoszenie upadłości jest sposobem na uniknięcie odpowiedzialności za długi, których nie jest w stanie spłacić dana osoba. W przypadku przedsiębiorców wiąże się dodatkowo z koniecznością definitywnego zakończenia prowadzonej działalności gospodarczej.

Ogłosić upadłość może tylko sąd w formie wydanego postanowienia. Wcześniej jednak konieczne jest przejście przez całe postępowanie, które musi być zainicjowane odpowiednim wnioskiem. Pismo takie może złożyć zarówno sam dłużnik, jak i jeden z jego wierzycieli. 

Zgodnie z wyrokiem WSA w Gliwicach z dnia 4 września 2019 r. (sygn. akt I SA/Gl 531/19), nie można skutecznie złożyć wniosku o upadłość (uzyskać postanowienie uwzględniające wniosek) w sytuacji, gdy podmiot ma tylko jednego wierzyciela. Ogłoszenie upadłości może bowiem nastąpić tylko wówczas, gdy istnieje co najmniej dwóch wierzycieli podmiotu gospodarczego, którego dotyczy wniosek.

Z art. 1 Prawa upadłościowego wynika zasada, że postępowanie upadłościowe musi być wspólnym postępowaniem wierzycieli, podjętym w celu dochodzenia roszczeń od niewypłacalnego przedsiębiorcy lub innego podmiotu. Takie brzmienie przepisu nie daje podstaw do prowadzenia postępowania upadłościowego z udziałem jednego wierzyciela, gdyż zapisy ustawy o trybie zgłaszania wierzytelności, ustalenia listy wierzytelności, możliwości zawarcia przez upadłego układu z wierzycielami nie uprzywilejowanymi czy szczegółowe określenie zasad podziału funduszów masy upadłości, byłyby bezprzedmiotowe w wypadku istnienia jednego tylko wierzyciela upadłego. Nie byłoby uzasadnienia do prowadzenia postępowania upadłościowego wobec jednego wierzyciela, który ten sam efekt mógłby uzyskać wszczynając postępowanie egzekucyjne wobec dłużnika i prowadząc różnego rodzaju egzekucje aż do przejęcia całego majątku zobowiązanego. 

Przesłanki upadłości

Podstawowym warunkiem uzyskania postanowienia o ogłoszeniu upadłości jest popadnięcie w stan niewypłacalności. Dłużnik musi utracić płynność finansową, co powoduje, że nie jest lub w niedługim czasie nie będzie mógł spłacić swoich wierzycieli. 

Pamiętajmy jednak, że nie każdy może ogłosić upadłość. Zgodnie bowiem z treścią art. 6 Prawa upadłościowego nie mogą tego dokonać:

• Skarb Państwa;
• jednostki samorządu terytorialnego;
• publiczne samodzielne zakłady opieki zdrowotnej;
• instytucje i osoby prawne utworzone w drodze ustawy, chyba że ustawa ta stanowi inaczej, oraz utworzone w wykonaniu obowiązku nałożonego ustawą;
• osoby fizyczne prowadzące gospodarstwo rolne, które nie prowadzą innej działalności gospodarczej lub zawodowej;
• uczelnie;
• fundusze inwestycyjne.

Niewypłacalność dłużnika jest podstawową przesłanką, która musi być spełniona, aby sąd mógł w ogóle podjąć się rozpoznania danej sprawy. Zgodnie z regulacją art. 11 Prawa upadłościowego, dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych.

Domniemywa się, że dłużnik utracił zdolność do wykonywania swoich wymagalnych zobowiązań pieniężnych, jeżeli opóźnienie w wykonaniu zobowiązań pieniężnych przekracza trzy miesiące. Dłużnik będący osobą prawną albo jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, jest niewypłacalny także wtedy, gdy jego zobowiązania pieniężne przekraczają wartość jego majątku, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące.

Do majątku, o którym mowa powyżej nie wlicza się składników niewchodzących w skład masy upadłości. Do zobowiązań pieniężnych nie wlicza się zaś zobowiązań przyszłych, w tym zobowiązań pod warunkiem zawieszającym oraz zobowiązań wobec wspólnika albo akcjonariusza z tytułu pożyczki lub innej czynności prawnej o podobnych skutkach, o których mowa w art. 342 ust. 1 pkt 4 Prawa upadłościowego.

Domniemywa się, że zobowiązania pieniężne dłużnika przekraczają wartość jego majątku, jeżeli zgodnie z bilansem jego zobowiązania, z wyłączeniem rezerw na zobowiązania oraz zobowiązań wobec jednostek powiązanych, przekraczają wartość jego aktywów, a stan ten utrzymuje się przez okres przekraczający dwadzieścia cztery miesiące. Sąd może oddalić wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli nie ma zagrożenia utraty przez dłużnika zdolności do wykonywania jego wymagalnych zobowiązań pieniężnych w niedługim czasie.

Jeżeli dłużnik nie wykonuje ciążących na nim wymagalnych zobowiązań, wówczas jest niewypłacalny, co stwarza podstawę ogłoszenia w stosunku do niego upadłości. Dla określenia stanu niewypłacalności nieistotne jest, czy dłużnik nie wykonuje wszystkich swoich zobowiązań, czy też tylko niektórych z nich, jak też jaka jest przyczyna niewykonywania zobowiązań oraz ilość wierzycieli. Niewypłacalność istnieje nie tylko wtedy, gdy dłużnik nie ma środków, lecz także wtedy, gdy dłużnik nie wykonuje zobowiązań z innych przyczyn.

Art. 11 Prawa upadłościowego wskazuje dwie przesłanki uznania dłużnika za niewypłacalnego, co – zgodnie z art. 10 – stanowi podstawę ogłoszenia jego niewypłacalności. Pierwsza z tych przesłanek, zawarta w ustępie 1, utrata zdolności płatniczej ma charakter uniwersalny i odnosi się do wszystkich dłużników.

Druga, przewaga zobowiązań nad majątkiem (art. 11 ust. 2) ma charakter uzupełniający i odnosi się do osób prawnych i określonych jednostek organizacyjnych. Przesłanki te są niezależne od siebie i wystarczy, by wypełniła się jedna z nich. Dla określenia, czy dłużnik jest niewypłacalny nieistotne jest, czy nie wykonuje wszystkich zobowiązań pieniężnych, czy też tylko niektórych z nich. Nieistotny też jest rozmiar i charakter niewykonywanych przez dłużnika zobowiązań, jak i przyczyna tego stanu.

Dodać przy tym należy, że ww. podstawy niewypłacalności są względem siebie niezależne. W praktyce oznacza to, że upadłość dłużnika może być ogłoszona, gdy ziści się którakolwiek z nich. Co istotne, właściwy czas do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości jest przesłanką obiektywną, ustalaną w oparciu o okoliczności faktyczne każdej sprawy. Dla jego określenia nie ma zatem znaczenia subiektywne przekonanie członków zarządu. Moment zgłoszenia wniosku o upadłość nie może być pozostawiony swobodnemu uznaniu członkowi zarządu, gdyż punktem odniesienia w tym zakresie są przepisy prawa upadłościowego.

Przesłanki upadłości konsumenckiej

Szczególną formą upadłości jest tzw. upadłość konsumencka – stosujemy ją względem osób fizycznych, które nie prowadzą żadnej działalności gospodarczej, a od 2020 r. także do przedsiębiorców wpisanych do CEIDG. 

W rzeczywistości przesłanki ogłoszenia upadłości konsumenckiej są takie same jak w przypadku upadłości przedsiębiorców – dłużnik musi wykazać swoją niewypłacalność. Różnicą jest tutaj krąg podmiotów, które mogą skorzystać z dobrodziejstw tego rodzaju upadłości. 

Wniosek o ogłoszenie upadłości

Wystąpienie przesłanek uzasadniających ogłoszenie upadłości nie jest wystarczające do tego, aby dłużnik mógł uwolnić się od swoich zobowiązań finansowych. Musi bowiem dodatkowo złożyć wniosek do sądu o ogłoszenie upadłości – w konkretnie ustalonym terminie. Jeśli nie zrobi tego o czasie, niewypłacalność nie pomoże w uzyskaniu statusu upadłego. 

Zgodnie z treścią art. 21 Prawa upadłościowego, dłużnik jest obowiązany, nie później niż w terminie trzydziestu dni od dnia, w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wniosek o ogłoszenie upadłości. Jeżeli dłużnikiem jest osoba prawna albo inna jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, obowiązek ten spoczywa na każdym, kto na podstawie ustawy, umowy spółki lub statutu ma prawo do prowadzenia spraw dłużnika i do jego reprezentowania, samodzielnie lub łącznie z innymi osobami.

W przypadku ustanowienia zarządu sukcesyjnego obowiązek zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości w odpowiednim terminie spoczywa na zarządcy sukcesyjnym. Jeżeli podstawa do ogłoszenia upadłości wystąpiła przed ustanowieniem zarządu sukcesyjnego, termin do zgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości biegnie od dnia, w którym został ustanowiony zarząd sukcesyjny. Zgłoszenie wniosku o ogłoszenie upadłości przez zarządcę sukcesyjnego nie wymaga zgody osób, na rzecz których działa zarządca sukcesyjny.

Pamiętajmy, że takie osoby ponoszą odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną wskutek niezłożenia wniosku o ogłoszenie upadłości w wymaganym terminie, chyba że nie ponoszą winy. Osoby te mogą uwolnić się od odpowiedzialności, w szczególności jeżeli wykażą, że w terminie otwarto postępowanie restrukturyzacyjne albo zatwierdzono układ w postępowaniu o zatwierdzenie układu. W przypadku dochodzenia odszkodowania przez wierzyciela niewypłacalnego dłużnika domniemywa się, że szkoda obejmuje wysokość niezaspokojonej wierzytelności tego wierzyciela wobec dłużnika.

Osoby, o których mowa powyżej, nie ponoszą odpowiedzialności za niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości w czasie, gdy prowadzona jest egzekucja przez zarząd przymusowy albo przez sprzedaż przedsiębiorstwa, na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego, jeżeli obowiązek złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości powstał w czasie prowadzenia egzekucji.

Czas właściwy do zgłoszenia wniosku o upadłość należy zatem oceniać poprzez odniesienie się do pojęcia niewypłacalności, użytego w ustawie Prawo upadłościowe i wskazanych w niej terminów, oznaczonych dla upadłego (jego organów) do zgłoszenia wniosku o upadłość. Niewypłacalność istnieje więc nie tylko wtedy, gdy dłużnik nie ma środków, lecz także wtedy, gdy dłużnik nie wykonuje zobowiązań z innych przyczyn, np. nie wykonuje zobowiązań w celu doprowadzenia swego kontrahenta do stanu niewypłacalności albo też nie wykonuje zobowiązań z przyczyn irracjonalnych.