Stowarzyszenia i fundacje – różnice i podobieństwa

Wiele osób często zadaje mi pytanie, czym różni się fundacja od stowarzyszenia? Choć w praktyce często są to organizacje do siebie podobne, pod kątem prawnym różnią się diametralnie. Różnice najlepiej obrazuje popularne stwierdzenie:

Gdy masz przyjaciół – załóż stowarzyszenie.

Gdy masz pieniądze – załóż fundację.

Cechy stowarzyszenia i fundacji

Stowarzyszenie to dobrowolne, samorządne i trwałe zrzeszenie osób, które mają wspólny cel (np. budowa nowego żłobka, poprawa jakości ścieżek rowerowych, remont boiska szkolnego) lub podobne zainteresowania (np. kultura Dalekiego Wschodu, historia powojennej Polski, literatura rosyjska).

Jest to więc grupa ludzi, którzy razem chcą rozwijać swoje pasje bądź osiągnąć wyznaczony sobie cel. Cel może być dowolny i abstrakcyjny (np. poszukiwanie zaginionej Arki) – musi być jednak prawnie dozwolony i nie być celem komercyjnym czy zarobkowym.

Członkowie stowarzyszenia określają sami swoje cele, programy działania, a także struktury organizacyjne, a swoją działalność opierają na pracy społecznej, do której mogą zatrudniać pracowników (w tym swoich członków). Działania stowarzyszenia nie muszą być społecznie użyteczne, mogą być natomiast ograniczone tylko do działań na rzecz swoich członków.

Fundację także tworzą ludzie. Jednak o powołaniu fundacji nie decydują członkowie założyciele lecz fundator lub fundatorzy. To oni decydują jaki ważny społecznie cel chcą osiągnąć (np. obniżyć bezrobocie wśród młodych osób w województwie lubuskim) i na ten cel przekazują majątek.

W sensie prawnym fundacja to właśnie majątek (pieniądze, papiery wartościowe, ruchomości, nieruchomości). Fundator może przekazać majątek także na to, aby osiągnąć ważny cel gospodarczy (np. rozwój ekonomiczny Wałbrzycha i jego okolic).

Fundacja może zostać ustanowiona dla realizacji zgodnych z podstawowymi interesami RP celów społecznie lub gospodarczo użytecznych, w szczególności takich jak: ochrona zdrowia, rozwój gospodarki i nauki, oświata i wychowanie, kultura i sztuka, opieka i pomoc społeczna, ochrona środowiska oraz opieka nad zabytkami (art. 1 Ustawy o fundacjach).

Cele fundacji muszą zawsze mieć szerszy, ogólnospołeczny zasięg, nie może zostać utworzona w celu działania na rzecz fundatora, jego przyjaciół lub realizacji partykularnych, osobistych interesów określonej grupy.

Założenie stowarzyszenia i fundacji

Aby założyć stowarzyszenie nie jest potrzebny żaden majątek, wystarczy grupa 7 chętnych osób (są to tzw. członkowie założyciele) – to ludzie więc tworzą „kapitał” stowarzyszenia. Jeśli liczba osób w stowarzyszeniu jest mniejsza niż 7 osób, jest to podstawa do likwidacji organizacji. Ta zasada, określona w art. 31 ustawy prawo o stowarzyszeniach obrazuje jak ważnym elementem funkcjonowania stowarzyszenia są ludzie.

Aby założyć fundację majątek jest niezbędny. Fundator w oświadczeniu woli o założeniu fundacji (tzw. akt fundacyjny) wskazuje składniki majątkowe niezbędne do realizacji celu fundacji. Mogą to być zarówno pieniądze, papiery wartościowe, ruchomości i nieruchomości. Nie może istnieć fundacja całkowicie pozbawiona majątku, nie ma jednak w żadnym akcie prawnym, określenia minimalnej kwoty niezbędnej do założenia fundacji.

Wyjątkiem są fundacje, chcące prowadzić działalność gospodarczą – w takim przypadku minimalna kwota do założenia fundacji wynosi 1 000 zł. Wyczerpanie się majątku przez fundację jest jedną z podstaw do jej likwidacji.

Władze stowarzyszenia i fundacji

Organami stowarzyszenia są:

1. 1. walne zebranie członków / delegatów,
   2. zarząd,
   3. organ kontroli (np. komisja rewizyjna).

Najważniejszym organem władzy w stowarzyszenie jest walne zebranie członków, które w zakresie działania organizacji korzysta z domniemania kompetencji. Oznacza to tyle, że w przypadku braku określenia w statucie jaki organ władzy decyduje o danej materii – przyjmuje się, że taką decyzję (w formie uchwały) może podjąć walne zebranie członków. Gdy członków w stowarzyszeniu jest bardzo dużo, zamiast walnego zebrania członków, statut może przewidzieć zebranie delegatów.

Do zarządu należy kierowanie jego bieżącą działalnością i reprezentowanie stowarzyszenia na zewnątrz. Wykonuje on wolę walnego zebrania członków i przed nim też odpowiada. Jest także kontrolowany przez właściwy organ kontroli stowarzyszenia, np. komisję rewizyjną.

Organami fundacji są:

1. 1. zarząd
   2. organ kontroli wewnętrznej.

W fundacji najważniejsze decyzje podejmuje zarząd. Organ kontroli wewnętrznej jest nieobowiązkowy. Fundator (fundatorzy) nie ma żadnych szczególnych uprawnień w fundacji, oprócz tych, które zostały mu przyznane w statucie. Brak jest pojęcia członkostwa. W fundacji można zasiadać w jej władzach, być jej pracownikiem lub wolontariuszem.

Nadzór nad stowarzyszeniami i fundacjami

Stowarzyszenie – nadzorują starostowie lub prezydenci miast na prawach powiatu. Stowarzyszenia nie mają corocznych obowiązków sprawozdawczych wobec organu nadzoru.

Fundację – nadzór nad fundacjami sprawują ministrowie właściwi ze względu na prowadzoną przez organizację działalność (np. fundacja zajmująca się sportem podlega kontroli Ministra Sportu, fundacja zajmująca się ekologią – Ministra Środowiska) oraz starostowie właściwi ze względu na siedzibę fundacji. Na fundacji ciąży obowiązek złożenia co roku sprawozdania z działalności do ministra, któremu podlega.

Likwidacja – najważniejsze informacje

Fundacja

Kwestie likwidacji fundacji reguluje art. 15 Ustawy o fundacjach. Przewidziane są w nim dwa powody, z jakich może zostać zlikwidowana fundacja. Są to: osiągnięcie celu, dla którego została ustanowiona fundacja oraz wyczerpanie środków finansowych i majątku fundacji.

W praktyce fundacje likwidowane są raczej z tego drugiego powodu – kończą im się środki na działanie. Tryb postępowania likwidacyjnego powinien być określony w statucie fundacji, jeśli brak jednak takich unormowań w statucie, sprawę likwidacji fundacji rozstrzyga właściwy sąd rejestrowy.

Procedurę likwidacyjną fundacji zwykle rozpoczyna decyzja o likwidacji, podjęta przez organ do tego właściwy, określony w statucie (może to być zarząd, fundator, rada fundacji). Gdy statut nie przewiduje likwidacji fundacji lub jego postanowienia w tym przedmiocie nie są wykonywane, to zgodnie z Art. 15 ust. 2 ustawy o fundacjach minister właściwy dla fundacji lub starosta, zwraca się do sądu o likwidację fundacji.

Stowarzyszenie

Mając na uwadze fakt, iż stowarzyszenia są zrzeszeniem dobrowolnym, decyzję o rozwiązaniu stowarzyszenia można podjąć w każdym momencie działania i z dowolnych przyczyn.
Powody dla jakich następuje podjęcie decyzji o samorozwiązaniu stowarzyszenia mogą być różne: rozproszenie członków po świecie, zmniejszenie się liczby członków zwyczajnych poniżej ustawowo wymaganą liczbę czy brak zarządu zdolnego do podejmowania decyzji.

W praktyce najczęstszą przyczyną jest spadek zaangażowania osób w działania stowarzyszenia. Ludzie zmieniają miejsce zamieszkania, zainteresowania, nie są w stanie zmobilizować siebie i innych do prowadzenia działań. Jeśli ten stan trwa co najmniej rok warto rozważyć podjęcie decyzji o likwidacji. Najczęściej impuls w tej sprawie dają członkowie ostatniego zarządu.

Rozwiązanie stowarzyszenia przez sąd
Decyzja o rozwiązaniu stowarzyszenia przez sąd może być podjęta na wniosek zgłoszony przez organ nadzoru. Jest nim starosta powiatu na terenie, którego mieści się siedziba stowarzyszenia i który ma prawo do sprawdzenia czy stowarzyszenie działa zgodnie z prawem. Jeśli stwierdzi, że tak nie jest może zgłosić tę informację do sądu. To sąd decyduje jaka zostanie wymierzona kara, a może być nią rozwiązanie organizacji.

Sąd może również rozwiązać stowarzyszenie na wniosek prokuratora.

Sąd może także rozwiązać stowarzyszenie z własnej inicjatywy np. jeśli organizacja mimo wezwań nie składa obowiązkowych dokumentów (np. zmian władz, zmian statutu). W przypadku stowarzyszeń z działalnością gospodarczą (wpisanych do rejestru przedsiębiorców) sąd ma także możliwość rozwiązania kiedy organizacja mimo wezwania nie złożyła sprawozdań finansowych za ostatnie dwa lata.