Zakaz konkurencji w trakcie i po ustaniu stosunku pracy
Pracodawca zatrudniający pracowników, chcąc zabezpieczyć swoje interesy przed niekorzystnymi dla niego działaniami pracowników, może zawrzeć z nimi umowę o zakazie konkurencji zarówno w trakcie trwania, jak i po ustaniu stosunku pracy. Instytucję tę, tzw. zakaz konkurencji, regulują szczegółowo przepisy art. 1011 – 1014 kodeksu pracy (dalej jako: „KP”).
Czym jest zakaz konkurencji?
Istotą umowy o zakazie konkurencji jest obowiązek powstrzymywania się pracownika w czasie trwania stosunku pracy lub po jego zakończeniu od działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy. W umowie takiej pracodawca nie może jednakże zabronić pracownikowi wykonywania wszelkiej działalności. Zakaz może objąć jedynie taką, którą uznać należy za naruszającą interesy pracodawcy. Z tego względu zakaz konkurencji obejmujący pracownika powinien zostać określony konkretnie i precyzyjnie. Pracownik powinien posiadać świadomość, kiedy taki zakaz narusza.
Forma umowy o zakazie konkurencji
Umowa o zakazie konkurencji jest odrębną umową od umowy o pracę. Nie oznacza to jednak, że powinna zostać zawarta w osobnym dokumencie. Nic nie stoi na przeszkodzie ku temu, aby stanowiła odrębną klauzulę w treści samej umowy o pracę. Może być zawarta jednocześnie z umową o pracę jak również w terminie późniejszym. Zawsze jednak wymagana będzie forma pisemna. W przeciwnym razie umowa taka uznana zostanie za nieważną i jako taka nie wywoła określonych skutków prawnych.
Zakaz konkurencji w trakcie trwania stosunku pracy
Przechodząc do umowy o zakazie konkurencji w trakcie trwania stosunku pracy, zauważyć należy, że od jej zawarcia pracodawca może uzależnić zawarcie umowy o pracę. Z kolei odmowa przez pracownika zawarcia takiej umowy w czasie trwania stosunku pracy może uzasadniać wypowiedzenie umowy o pracę. Umowa o zakazie konkurencji w trakcie trwania stosunku pracy przestaje wiązać strony najpóźniej z chwilą rozwiązania umowy o pracę z jakiegokolwiek powodu. Strony mogą jednakże określić również krótszy okres jej obowiązywania.
Pracodawca, który poniósł szkodę wskutek naruszenia przez pracownika zakazu konkurencji, może żądać od pracownika jej naprawienia. Jeżeli szkoda wyrządzona została nieumyślnie pracownik ponosi odpowiedzialność na zasadach określonych w art. 114 – 1211 (do wysokości trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody). W razie natomiast umyślnego spowodowania szkody pracodawca może dochodzić od pracownika naprawienia szkody w pełnej wysokości. Niezależnie od odpowiedzialności materialnej, naruszenie przez pracownika zakazu konkurencji może być również uznane za ciężkie naruszenie podstawowych obowiązków pracowniczych będące podstawą do zwolnienia dyscyplinarnego na podstawie art. 52 § 1 pkt 1 KP.
Zakaz konkurencji w trakcie po ustaniu stosunku pracy
Zawarcie umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy leży w interesie pracodawcy wówczas, gdy pracownik posiada ważne dla niego informacje, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę. W umowie takiej niezbędne jest określenie zarówno okresu jej obowiązywania, jak również wysokości odszkodowania należnego pracownikowi, którego wysokość nie może być niższa od 25% wynagrodzenia otrzymanego przez pracownika przed ustaniem stosunku pracy przez okres odpowiadający okresowi obowiązywania zakazu konkurencji (art. 1012 § 3 KP). Termin wypłaty odszkodowania powinien zostać oznaczony w umowie. Wypłata odszkodowania może nastąpić jednorazowo jak również w ratach (np. miesięcznych).
Zakaz konkurencji po ustaniu stosunku pracy przestaje obowiązywać przed upływem terminu, na jaki została zawarta umowa w razie ustania przyczyn uzasadniających taki zakaz lub naruszenia przez pracodawcę obowiązku wypłaty odszkodowania. Wcześniejsze rozwiązanie umowy o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy jest natomiast dopuszczalne w sytuacji, gdy strony zastrzegły w umowie możliwość odstąpienia od niej lub możliwość jej wypowiedzenia. Co istotne, strony zawsze mogą również rozwiązać taką umowę w drodze porozumienia.
Odpowiedzialność pracownika
Pracownik ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną pracodawcy wskutek naruszenia zakazu konkurencji po ustaniu stosunku pracy na zasadach ogólnych określonych w kodeksie cywilnym. W umowie o zakazie konkurencji po ustaniu stosunku pracy dopuszczalne jest również zastrzeżenie na rzecz pracodawcy kary umownej, która stanowi formę zryczałtowanego odszkodowania za naruszenie zakazu konkurencji. Nie wyklucza to jednak dochodzenia przez pracodawcę odszkodowania uzupełniającego przewyższającego wysokość zastrzeżonej kary umownej, jeżeli oczywiście możliwość taka została zastrzeżona w samej umowie.
Na koniec podkreślić również należy, że zakaz konkurencji uregulowany w przepisach art. 1011 – 1014 KP nie narusza zakazu konkurencji przewidzianego w odrębnych przepisach, w tym w szczególności w ustawie o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z dnia 16 kwietnia 1993 r. (Dz.U. Nr 153, poz. 1503 z późn. zm.), co jednak z uwagi na zakres niniejszego opracowania będzie przedmiotem odrębnego artykułu.