Umowa o wspólnej odpowiedzialności materialnej pracowników za powierzone mienie
Zgodnie z art. 124 kodeksu pracy (dalej jako: „KP”) pracownik, któremu powierzono z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia pieniądze, papiery wartościowe, kosztowności, narzędzia i instrumenty lub podobne przedmioty, a także środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze, odpowiada w pełnej wysokości za szkodę powstałą w tym mieniu. Pracownik odpowiada w pełnej wysokości również za szkodę w mieniu innym niż wyżej wymienione, powierzonym mu z obowiązkiem zwrotu albo do wyliczenia się.
Na podstawie przepisów art 125 KP na takich samych zasadach jak określone powyżej, pracownicy mogą przyjąć wspólną odpowiedzialność materialną za mienie powierzone im łącznie z obowiązkiem wyliczenia się. Podstawą łącznego powierzenia mienia jest umowa o wspólnej odpowiedzialności materialnej pracowników za powierzone mienie, zawarta przez pracowników z pracodawcą na piśmie pod rygorem nieważności. Zakres i szczegółowe zasady stosowania przytoczonego powyżej przepisu oraz tryb łącznego powierzania mienia określone zostały w rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie wspólnej odpowiedzialności materialnej pracowników za powierzone mienie (tekst jedn.: Dz. U. z 1996 r. Nr 143, 663), zwane dalej: „OdpowWspólnaR”.
Zgodnie z przepisem § 2 OdpWspólnaR pracownicy mogą przyjąć na podstawie pisemnej umowy zawartej z pracodawcą wspólną odpowiedzialność materialną za szkody spowodowane powstaniem niedoboru w powierzonym im łącznie mieniu, jeżeli liczba pracowników w miejscu powierzenia mienia, nie przekracza: przy pracy na jedną zmianę – 8 osób; przy pracy na dwie zmiany – 12 osób; przy pracy na trzy zmiany – 16 osób. Ponadto, w zakładach usługowych, w zakładach żywienia zbiorowego oraz w sklepach samoobsługowych i preselekcyjnych pracownicy mogą przyjąć taką odpowiedzialność, jeżeli ich liczba w miejscu powierzenia mienia nie przekracza 24 osób na jedną zmianę. Za pisemną zgodą pracowników, którzy przyjęli wspólną odpowiedzialność materialną, w miejscu powierzenia mienia mogą wykonywać pracę lub określone czynności również inne osoby.
Warunkiem ustanowienia wspólnej odpowiedzialności materialnej jest powierzenie mienia łącznie wszystkim pracownikom, którzy mają być objęci taką odpowiedzialnością – na podstawie inwentaryzacji przeprowadzonej z ich udziałem lub z udziałem osób przez nich wskazanych oraz zapewnienie im możliwości zgłaszania uwag w związku z jej przebiegiem i wynikami. Pracownikowi objętemu umową o wspólnej odpowiedzialności materialnej przysługuje także prawo wglądu w księgi rachunkowe pracodawcy w zakresie dotyczącym rozliczania powierzonego mienia, oraz uczestniczenia w przyjmowaniu i wydawaniu mienia.
Każda zmiana w składzie pracowników objętych wspólną odpowiedzialnością materialną wymaga zawarcia nowej umowy o wspólnej odpowiedzialności materialnej. Pracownicy ponoszący wspólną odpowiedzialność materialną odpowiadają w częściach określonych w umowie. Jednakże w razie stwierdzenia, że niedobór w całości lub w części został spowodowany przez niektórych pracowników, za całość niedoboru lub określoną jego część odpowiadają tylko sprawcy szkody, co nie wyłącza ich odpowiedzialności za resztę niedoboru wraz z pozostałymi pracownikami na zasadach odpowiedzialności wspólnej. Ponadto wspólna odpowiedzialność materialna nie wyklucza odpowiedzialności indywidualnej za inne mienie powierzone danemu pracownikowi.
W umowie o wspólnej odpowiedzialności materialnej powinno się również ustalić okres nieobecności pracownika, który nie wpływa na zakres jego odpowiedzialności. W razie przedłużenia się nieobecności pracownika ponad okres określony w umowie należy niezwłocznie, nie później niż w ciągu 7 dni od upływu ww. okresu, przeprowadzić inwentaryzację. Pracownik, który powrócił do pracy przed zakończeniem inwentaryzacji, jest nadal związany umową o wspólnej odpowiedzialności materialnej. Jeżeli jego nieobecność trwała dłużej, jest związany umową do dnia zakończenia inwentaryzacji.
Pracownik może wypowiedzieć umowę o wspólnej odpowiedzialności materialnej z zachowaniem 14-dniowego okresu wypowiedzenia. W takim przypadku do przeprowadzenia inwentaryzacji należy przystąpić przed upływem okresu wypowiedzenia tej umowy. Jeżeli rozliczenie mienia wykaże niedobór, każdy z pracowników ponoszących wspólną odpowiedzialność materialną może, w ciągu 3 dni od powzięcia wiadomości o stwierdzonym niedoborze, odstąpić na piśmie, ze skutkiem na przyszłość, od umowy ustanawiającej taką odpowiedzialność. W takim przypadku do przeprowadzenia inwentaryzacji należy przystąpić w ciągu 7 dni od dnia odstąpienia pierwszego pracownika od umowy o wspólnej odpowiedzialności materialnej. Pracodawca może odstąpić od umowy o wspólnej odpowiedzialności materialnej w każdym czasie. W takim przypadku do przeprowadzenia inwentaryzacji należy przystąpić niezwłocznie, nie później niż w ciągu 3 dni od dnia odstąpienia pracodawcy od umowy o wspólnej odpowiedzialności materialnej.
Obowiązek przeprowadzenia inwentaryzacji powstaje także na żądanie pracownika objętego umową, który stwierdził nieprawidłowe wykonywanie obowiązków przez innego pracownika objętego odpowiedzialnością materialną. Pracownik może wówczas w ciągu 7 dni od zgłoszenia odstąpić od umowy, jeżeli pracodawca nie przystąpi do przeprowadzenia inwentaryzacji lub nie odsunie od pracy w miejscu powierzenia mienia pracownika, którego dotyczą zarzuty. W razie wypowiedzenia przez jedną ze stron umowy o pracę z pracownikiem ponoszącym wspólną odpowiedzialność materialną inwentaryzacja powinna być zakończona najpóźniej w dniu rozwiązania umowy o pracę. Jeśli umowa o pracę wygasła lub została rozwiązana bez wypowiedzenia, do inwentaryzacji należy przystąpić niezwłocznie, nie później niż w ciągu 7 dni od dnia wypowiedzenia lub wygaśnięcia umowy o pracę.
W razie wypowiedzenia przez pracownika umowy o wspólnej odpowiedzialności materialnej albo odstąpienia od takiej umowy przez pracownika lub pracodawcę, pracownik ponosi wspólną odpowiedzialność materialną za szkodę w mieniu, której powstanie stwierdzono do dnia zakończenia inwentaryzacji, jeżeli zostanie ona rozpoczęta w wymaganym terminie. W razie bezskutecznego upływu terminu rozpoczęcia inwentaryzacji pracownik jest wolny od odpowiedzialności od dnia, w którym przestała go wiązać umowa o wspólnej odpowiedzialności materialnej.