Pracownicze prawa autorskie i ich przejęcie przez pracodawcę

Zgodnie z art. 1 ust. 1 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych (dalej w skrócie: PrAut) przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).

Jak łatwo zauważyć, powyższa definicja jest bardzo szeroka i wymaga każdorazowej interpretacji w okolicznościach danego przypadku. Nie ulega jednak wątpliwości, że przy spełnieniu wymagań ustawowych, utworem może być także wytwór pracy pracownika, którego ochrona w przepisach prawa autorskiego uregulowana została w sposób szczególny.

Utwór pracowniczy

Utwór pracowniczy to utwór stworzony przez pracownika w zakresie wykonywanych przez niego obowiązków w ramach stosunku pracy. Aby stwierdzić pracowniczy charakter danego utworu nie wystarczy zatem aby pracownik (osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracę) stworzył go w godzinach pracy oraz posługując się urządzeniami i materiałami należącymi do pracodawcy.

Konieczne jest również aby utwór ten był wynikiem wykonywania obowiązków wynikających z umowy o pracę lub też innych dokumentów określających zakres zadań pracownika. Ważne jest zatem, aby pracodawcy, którzy chcą nabyć autorskie prawa majątkowe w stosunku do utworów stworzonych przez swoich pracowników, w sposób precyzyjny określali ich zakres obowiązków, a w przypadku gdy zakres ten jest bardzo ogólny, wydawali polecenia dotyczące pracy nad konkretnymi utworami w formie pisemnej. W razie ewentualnego procesu, ułatwi to z pewnością dochodzenie pracodawcy jego praw związanych z korzystaniem z utworu, będącego wytworem pracy jego pracownika.

Zasady i tryb przejścia praw autorskich na pracodawcę

Przejście praw autorskich do utworu pracowniczego na pracodawcę uregulowane zostało w art. 12 i 13 PrAut. Co do zasady, jeżeli ustawa lub umowa o pracę nie stanowią inaczej, pracodawca, którego pracownik stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe w granicach wynikających z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron.

Jako chwilę nabycia praw autorskich ustawa wskazuje chwilę ich przyjęcia przez pracodawcę. Zaznaczyć przy tym należy, że do przyjęcia nie jest konieczne złożenie przez pracodawcę oświadczenia w jakiejś szczególnej formie. Co więcej, przyjęcie utworu może nastąpić również w sposób dorozumiany. W terminie 6 miesięcy od przekazania pracodawcy utworu może on zawiadomić pracownika o jego nieprzyjęciu lub o uzależnieniu jego przyjęcia od dokonania w nim określonych zmian w wyznaczonym w tym celu odpowiednim terminie. Po tym czasie przyjmuje się, że utwór został przyjęty bez zastrzeżeń.

Zgodnie z art. 12 ust. 2 ustawy PrAut, pomimo przyjęcia utworu przez pracodawcę, pracownik może odzyskać autorskie prawa majątkowe, jeżeli utwór nie został rozpowszechniony w ciągu dwóch lat (lub w innym ustalonym przez strony terminie) od jego przyjęcia przez pracodawcę. W tym celu pracownik musi jednak wyznaczyć pracodawcy na piśmie dodatkowy termin na rozpowszechnienie utworu z tym skutkiem, że po jego bezskutecznym upływie prawa uzyskane przez pracodawcę wraz z własnością przedmiotu, na którym utwór utrwalono, powracają do twórcy.

Należy też pamiętać, że prawa autorskie do utworu, które przechodzą na pracodawcę, nie mają charakteru nieograniczonego. Na pracodawcę przechodzą bowiem jedynie te prawa autorskie, które wynikają z celu umowy o pracę i zgodnego zamiaru stron. Tym samym każdorazowo zakres takich praw będzie zależał w głównej mierze od rodzaju wykonywanej pracy czy też stanowiska pracownika. Istotne jest również, że przejście autorskich praw majątkowych w opisywanym trybie nie rodzi po stronie pracownika prawa do żądania dodatkowego wynagrodzenia, z racji tego, że taki utwór jest rezultatem świadczenia pracy na rzecz pracodawcy. Wynagrodzenie z tytułu umowy o pracę jest zatem jednocześnie wynagrodzeniem z tytułu nabycia przez pracodawcę praw autorskich.

Omawiane powyżej art. 12 i 13 PrAut mają jednak charakter względnie obowiązujący. Oznacza to, że strony stosunku pracy mają swobodę w zakresie odmiennego uregulowania kwestii związanych z przejściem prawa autorskich do utworów pracowniczych, w tym między innymi zakresu oraz terminu przejścia tych uprawnień na pracodawcę, a także zagadnień związanych z rozpowszechnianiem utworu przez pracodawcę. Wydaje się zatem, że dla prawidłowego zabezpieczenia zarówno pracownika jak i pracodawcy, w pewnych sytuacjach zależnych od specyfiki danej branży, pożądane będzie odmienne uregulowanie w umowie o pracę lub odrębnej umowie kwestii związanych z prawami autorskimi do utworu pracowniczego.

Autorskie prawa osobiste

Prawa autorskie dzielą się na dwa podstawowe rodzaje: prawa osobiste (nazywane też czasem prawami niemajątkowymi) oraz prawa majątkowe. Osobiste prawa autorskie chronią więź twórcy z utworem, w tym m.in. prawo do autorstwa utworu, oznaczenia go swoim nazwiskiem lub pseudonimem, nienaruszalności treści i formy utworu i jego rzetelnego wykorzystania. Prawa osobiste zawsze będą przysługiwały twórcy. Prawa majątkowe oznaczają z kolei prawo do rozporządzania utworem i czerpania korzyści majątkowych ze stworzonego dzieła (np. poprzez jego sprzedaż).

Autorskie prawa majątkowe, mogą być zbyte przez twórcę. Autorskie prawa osobiste, w przeciwieństwie do tych pierwszych, mają natomiast charakter niezbywalny, co oznacza, że zawsze będą przysługiwały twórcy utworu (w omawianym artykule pracownikowi), który nie może przenieść ich na inną osobę. Jeżeli pracownik nie chce ujawniać się jako autor danego utworu, może co najwyżej zawrzeć umowę o niewykonywaniu swoich autorskich praw osobistych, co jednak w dalszym ciągu nie będzie oznaczało przejęcia ich przez pracodawcę.